Jak napisać zakończenie książki lub opowiadania? Porady i inspiracje na mocny finał powieści

Aktualizacja: 15 listopada 2024

Zakończenie książki nie musi wbijać czytelnika w fotel, ale powinno wywoływać emocje – zaskoczenie, smutek, zniesmaczenie, radość, a nawet rozczarowanie. Nie musi skłaniać do głębszej refleksji, bo niektóre opowieści mają po prostu umilać czas. Warto jednak, aby odbiorca coś poczuł i zrozumiał to, co chcieliśmy mu przekazać. Przy tym wszystkim trzeba pilnować, aby nie przekombinować historii ani nie skonstruować zbyt banalnego finału. Jak więc rozwiązać akcję, dokończyć mrożący krew w żyłach kryminał, namiętny romantyk lub porywającą obyczajówkę? Mam dla Ciebie kilka rad, jak napisać dobre zakończenie książki lub opowiadania.

Jak zakończyć książkę – podcast!

O pomysłach i wskazówkach na zakończenie książki opowiadam również w podcaście Didaskalia Joanny Bagrij. Zapraszam do przesłuchania, jakie są moje doświadczenia w temacie konstruowania dobrego finału powieści czy opowiadania.

Gdyby odtwarzacz się nie załadował, skorzystaj z linku: https://podcasters.spotify.com/pod/show/jbagrij-pisarka/episodes/32–Jak-napisa-zakoczenie-ksiki-lub-opowiadania–Porady-na-mocny-fina-powieci-Cykl-WarsztatPisarski-e2odthn

Jak zakończyć powieść? 7 typów finałów książki lub opowiadania

Na początek zacznijmy od mojej subiektywnej klasyfikacji rodzajów zakończenia powieści lub opowiadania. Autorzy najczęściej korzystają z zakończenia typu:

• Happy end – najczęściej spotykane w romansach, historiach obyczajowych, częściowo w kryminałach. Wszystko dobrze się kończy, główny bohater odnajduje radość w życiu albo rozwiązuje swoje problemy (a w powieściach kryminalnych po prostu żyje 😉 ),
• Smutne – splot wydarzeń doprowadza do tragedii, której nie można w żaden sposób naprawić. Jest to przeciwstawne zakończenie opowiadania w stosunku do poprzedniego typu; czytelnik musi zmierzyć się z gorzkim rozwiązaniem podobnym do prawdziwej rzeczywistości,
• Otwarte – mój ulubiony rodzaj finału kryminałów i thrillerów. Czytelnik sam musi odpowiedzieć sobie na pytanie, co tak naprawdę się wydarzyło, kto zginął, a kto przeżył. Towarzyszące uczucie tzw. mindfucku skłania do dłuższej refleksji. Otwarte zakończenia powieści pozostawiają także miejsce na kolejną część, która wyjaśni wszystkie wątpliwości. Taki rodzaj zakończenia książki zastosowałam w Pograniczniku,
• Zamknięte, podsumowujące fabułę – ten rodzaj zakończenia opowiadania spina wszystkie wątki, wyjaśniając, co się tak naprawdę stało i jak potoczyły się dalsze losy poszczególnych bohaterów. To rozwiązanie wykorzystałam w Oddechu Śmierci, choć w przypadku kryminałów takie oczywiste zakończenia nie zawsze spotkają się z uznaniem czytelników, którzy nie chcą być prowadzeni za rękę, a wolą samodzielnie wgryzać się w umysł mordercy,
• Zaskakujące – nieoczekiwany zwrot akcji, pojawienie się nowego bohatera, odwrócenie ról postaci może również kończyć książkę,
• Rozczarowujące – pozostawia niedosyt u czytelnika, który albo nie zgadza się z finałem fabuły, albo chciałby dowiedzieć się nieco więcej na temat motywów bohaterów, splotów wątków. Nie powstaje z braku pomysłu autora na zakończenie książki, ale jest powodem odmiennej wizji twórcy od oczekiwań czytelników,
• Będące wstępem do czegoś nowego – w niektórych książkach można spotkać się z finałem stanowiącym jednocześnie początek kolejnej części. Płynne przejście od podsumowania fabuły do zaprezentowania nowej akcji musi być bardzo umiejętnie wprowadzone. Autor nie powinien zdradzać zbyt wiele z kolejnej powieści, ale jednocześnie nie może zapomnieć o wyjaśnieniu wszystkich wątków kończącej się historii.

I oczywiście powyższe rodzaje zakończenia powieści mogą się ze sobą łączyć. Mam tu na myśli to, że opowieść może kończyć się rozczarowującym dla czytelnika rozwiązaniem zapowiadającym kolejną część. Typ finału książki zależy również od gatunku, w którym tworzysz. Fani obyczajówek preferują happy end, a z kolei zwolennicy powieści przygodowych czekają na bardzo zaskakujące zakończenie.

Obejrzyj filmik, w którym streszczam wszystkie porady dotyczące szukania pomysłu na zakończenie książki.

A może epilog na zakończenie opowiadania?

Jak widzisz, nie wymieniam epilogu jako jednego z typów zakończenia książki. Dlaczego? Bo według słowników jest to element książki niebędący częścią zasadniczej fabuły. Definiuje się go jako rodzaj komentarza, czasem wypowiedzi skierowanej do czytelników. Jest niejako wyłączony z ciągłości opisywanej historii, ale może ją doprecyzowywać albo wręcz przedłużać. Jednak jeśli usuniemy epilog z powieści, fabuła nie straci spójności, jedynie czytelnik nie pozna dodatkowych wątków lub losów bohaterów.

Technicznie rzecz biorąc, epilog kończy książkę, ale nie kończy jej fabuły. Warto go stosować, szczególnie jeśli stawiasz na zakończenie otwarte i chcesz za jego pomocą zapowiedzieć kolejną część z nowymi przygodami swoich bohaterów. Ja ten element uwielbiam i korzystam z niego notorycznie, np. znajdziesz go w Nadbrzeżniku.

Co charakteryzuje dobre zakończenie książki?

Po wybraniu rodzaju finału książki pamiętaj również o poniższych wskazówkach, które pozwolą Ci zbudować dobre zakończenie powieści.

Wyjaśnienie głównych wątków, rozwiązanie zagadki kryminalnej

Bez względu na to, czy planujesz domknąć fabułę, czy pozostawić furtkę dla kolejnych części, musisz wyjaśnić najważniejsze wątki poruszone w książce. Mózg ludzki jest tak skonstruowany, że czuje frustrację, gdy nie dostanie odpowiedzi na nękające go pytania. Potrzebuje jakiegoś wyjaśnienia, zamknięcia danej sprawy, a w przypadku książki szuka rozwiązania wątków snutej opowieści. Nie pozostawiaj czytelnika w uczuciu napięcia i rozwikłaj najważniejsze elementy swojej układanki.

Przełom w życiu głównego bohatera

Główni bohaterowie stają się dla czytelnika przewodnikami po fikcyjnej rzeczywistości, a czasem i dość bliskimi osobami. Któż z nas nie wczuwał się w sytuację książkowej postaci, nie kibicował jej lub złorzeczył? Właśnie dlatego pisząc zakończenie powieści, warto oprzeć się na zmianie w życiu bohatera – szczęśliwym zbiegu okoliczności, tragedii, powodzeniu czy nawet śmierci.

Sprawdź, jak stworzyć bohatera książki.

Zgodność z rytmem, logiką fabuły opowieści

Finał powieści nie może być oderwany od rytmu czy logiki fabuły. Mam tu na myśli to, że jeśli przez całą książkę typujesz podejrzanych spośród opisywanych postaci, a na końcu sprawcą okaże się ktoś spoza tej grupy, czytelnik może poczuć spory niesmak; po prostu cała historia nie będzie się spinać. Swoją opowieścią powinieneś prowadzić czytelnika jak po nitce do kłębka, po kolei odkrywając przed nim kolejne karty.

Gra na emocjach czytelnika

Emocje sprawdzają się zawsze. Jeśli umiesz je wiarygodnie przekazać w swojej opowieści, a tym bardziej w zakończeniu opowiadania, czytelnik zapamięta Twoją książkę i twórczość. To, co nas porusza, wzrusza, denerwuje albo wkurza, pozostaje z nami na dłużej. Najgorsza jest obojętność i brak emocjonalnej refleksji.

Sprawdź, jak przedstawić emocje w książce.

Gdzie poszukiwać pomysłów na zakończenie powieści, kiedy brakuje inspiracji?

Na każdym etapie pisania mogą zdarzyć się chwile zwątpienia, brak weny, blokada czy kryzys twórczy. I najgorzej, kiedy ta sytuacja przytrafi się przy samym końcu powieści. Osobiście nie miałam problemu ze znalezieniem pomysłu na zakończenie swoich książek, chociaż w trakcie pisania obawiałam się, aby nie przekombinować tworzonej historii. Niemoc pisarska pojawiała się u mnie gdzieś w połowie powieści – wtedy to zastanawiałam się, kim będzie mój zabójca i jak policja odgadnie jego tożsamość :). Co zrobić, gdy nie wiesz, jak napisać zakończenie opowiadania i jak spiąć wszystkie wątki w zgrabny finał powieści? Oto kilka propozycji.

Sposoby na znalezienie pomysłu na zakończenie książki

• Odpocznij od swojej książki – wiem z doświadczenia, że najlepsze pomysły pojawiają się nieoczekiwanie. Jeśli będziesz intensywnie myśleć nad zakończeniem swojej książki i zrobisz sobie przerwę na kilka dni, Twój umysł podświadomie popracuje nad znalezieniem odpowiedzi. W odpowiedniej chwili skojarzysz fakty, może sytuacja z życia codziennego zainspiruje Cię do stworzenia niesamowitego zakończenia.
• Sięgnij po dobrą pozycję z gatunku, w którym tworzysz – czerpanie inspiracji z twórczości innych to nic złego. Nie namawiam Cię do kopiowania rozwiązań, ale podpatrywania sposobów na rozwiązanie akcji.
• Poradź się bliskiej osoby – porozmawiaj z osobą, której przeczuciu ufasz lub odezwij się do innego pisarza. Opowiedz, w jakim punkcie książki się znajdujesz. Patrząc na Twoją historię z innego punktu, może doradzić Ci kilka ciekawych sposobów na to, jak zakończyć kryminał, romans lub powieść obyczajową. Możesz także zamówić u mnie.
• Stań się swoim czytelnikiem – pomyśl, jakiego zakończenia oczekiwałaby osoba czytająca Twoją powieść, jakie Ty chciałbyś poczuć emocje, nad czym chciałbyś się zastanawiać, przewracając ostatnią stronę swojej książki.
• Przygotuj kilka wariantów zakończeń i wybierz najlepsze – polecam rozpisanie finału na kartce, np. w postaci mapy myśli, ciągu przyczynowo-skutkowego, schematu, który zobrazuje Ci całą historię. Przygotuj kilka zakończeń i wybierz to, do którego będziesz najbardziej przekonany.

Pamiętaj – nic na siłę. Jeśli czujesz kompletną pustkę albo nie odpowiada Ci koniec powieści, który przygotowałeś, daj sobie czas. Przeczytaj to, co do tej pory napisałeś, raz jeszcze przemyśl, czy nie wprowadzić zmian w fabule. Wczuj się w swoją historię, a bohaterowie podpowiedzą Ci, jak napisać zakończenie książki. Wiem, że brzmi to górnolotnie, ale ja właśnie w taki sposób pracuję – wtapiam się w tworzoną historię i podążam ramię w ramię z postaciami powieści. A jeśli potrzebujesz przegadać koniec swojej powieści, zapraszam na konsultacje pisarskie.

Zacznij od końca – sprawdzona metoda na zakończenie książki

Podrzucę Ci jeszcze jeden pomysł – przygotuj zakończenie książki na samym początku, na etapie tworzenia bohaterów i fabuły. Na warsztatach z kreatywnego pisania ta metoda czy ćwiczenie jest często podrzucane początkującym autorom kryminałów, którzy nie chcą przekombinować swojej historii. Nie zawsze musisz rozpoczynać pracę zgodnie z chronologicznie przedstawianą fabułą w książce – możesz zrobić to zupełnie na odwrót. Kiedy przed oczami będziesz mieć koniec powieści i jej początek, pozostanie Ci wyznaczenie kolejnych wydarzeń opowiadania tak, aby wszystko spinało się w logiczną całość.

Jak napisać zakończenie, które zapadnie w pamięć? Postaw na emocje!

Autorzy mają różne pomysły na finał swojej książki, postępują schematycznie, trzymając się utartych wzorców danego gatunku, stawiają na nieoczywistości czy zaszokowanie czytelnika. Ja jednak powtórzę raz jeszcze to, o czym wspominałam wcześniej – najbardziej zapadają nam w pamięć te rzeczy, które wzbudzają w nas silne emocje. Do dzisiaj pamiętam, że mocno przeżywałam śmierć Dumbledore’a w jednej z części Harrego Pottera, bo dla mnie była to postać kształtująca całą fabułę. I tym warto kierować się, poszukując idealnego zakończenia książki.