Jak przedstawić emocje w książce? Opisywanie uczuć wewnętrznych bohaterów powieści

Aktualizacja: 11 lutego 2024

Każdego dnia targają nami pozytywne, negatywne, a nawet skrajne emocje. Jesteśmy źli, czujemy niesmak, cieszymy się i wzruszamy. Nie inaczej mają się bohaterowie książek, którzy również doświadczają całą gamę stanów emocjonalnych. Na podstawie zgrabnie przygotowanych opisów przeżyć wewnętrznych czytelnik poznaje charakter postaci, jej nastawienie do sytuacji oraz sposób reagowania na rzeczywistość. Ale jak się do tego zabrać, aby zbudować realizm i tożsamość fikcyjnej osobowości? Jak opisać emocje w książce i przedstawić opis uczuć wewnętrznych bohatera? Jakimi stanami emocjonalnymi możemy żonglować w opisach? Już spieszę Ci z odpowiedzią i przybliżeniem tematu emocji w literaturze.

 

Jak przedstawić emocje w książce? Podcast

Zapraszam do wysłuchania 25 odcinka podcastu Didaskalia Joanny Bagrij, w którym również opowiadam, jak opisać emocje bohaterów w powieściach.

Gdyby odtwarzacz się nie załadował, skorzystaj z linku: https://podcasters.spotify.com/pod/show/jbagrij-pisarka/episodes/25–Jak-przedstawi-i-opisa-emocje-w-ksice–Cykl-WarsztatPisarski-e2fkpgl

 

Emocje w literaturze – ich rola i funkcje

Książki prezentują fikcyjne lub prawdziwe historie ludzi, a ci, czy raczej my nie potrafmy żyć bez uczuć i emocji. Nigdy nie pozostajemy całkowicie obojętni na to, co nas otacza. Dlatego też wprowadzenie ładunku emocjonalnego do powieści sprawia, że świat przestawiony staje się bardziej realistyczny, prawdziwi stają się też sami bohaterowie, a czytelnik może się z nimi utożsamiać. Książki, w których emocje są zredukowane do minimum, przypominają suchą i skrzętną relację, opis pewnych wydarzeń w czysto reporterskim, czasem telegraficznym stylu.

 

Emocje w książce mogą być również kluczowe dla fabuły, szczególnie jeśli powieść opiera się na narracji pierwszoosobowej, w przypadku której przeżycia wewnętrzne nakreślają charakter wydarzeń i relacji między poszczególnymi bohaterami. Również w powieściach psychologicznych emocje odgrywają dużą rolę, wskazując stan psychiczny postaci, dokonujące się w niej przemiany, targające nią konflikty wewnętrzne. Pomagają zrozumieć czytelnikowi, dlaczego dana osoba zachowuje się tak, a nie inaczej, co przeżywa i co czuje. Podpowiadają, jak stworzyć bohatera książki, aby był osobowością z krwi i kości.

 

Opis emocji w książce czasem służy również do przerysowania danej postaci, pokazania jej przesadnej wybuchowości, dopasowania do stereotypów, które narosły wokół danego zawodu, mieszkańca danego regionu czy wieku. Dobrze przygotowany opis przeżyć wewnętrznych to także łącznik między bohaterem książki a czytelnikiem – może mu współczuć, żałować go, nienawidzić, traktując po prostu jak żywą osobę, a nie wymysł twórczości autorskiej.

Mapa emocji – poznaj spektrum stanów emocjonalnych, które możesz opisać w książce

Temat emocji jest oczywiście bardzo mocno związany z psychologią. Aby dobrze opisać je w książce, należy umieć rozpoznawać je u siebie i innych oraz poznać całą paletę przeżyć wewnętrznych, które mogą nam towarzyszyć na co dzień. W tym celu warto skorzystać np. z koła lub mapy emocji, których przykłady przedstawiam poniżej.

Koło emocji wg Roberta Plutchika.

Źródło: https://www.michalbrzegowy.com/artykuly/mapa-emocji

 

Szczegółowa Mapa emocji przygotowana przez psychologa Michała Brzegowego.

Źródło: https://www.michalbrzegowy.com/artykuly/mapa-emocji

 

Jak widzisz, istnieje bardzo wiele nazwanych stanów emocjonalnych, w których mogą się znajdować Twoi bohaterowie. Między poszczególnymi emocjami występują też pewne niuanse. Na przykład zaniepokojony, to nie to samo co zalękniony – tu mamy większą eskalację uczucia strachu. Różnice znaczeniowe przydadzą Ci się do precyzyjnego opisu przeżyć, które w danym momencie fabuły decydują o zachowaniu bohatera i podejmowanych przez niego decyzjach.

Potrzebujesz przegadać temat emocji w swojej powieści? Zapraszam na konsultacje pisarskie.

 

Jak budować emocje i opisywać przeżycia wewnętrzne bohatera książki?

Stan emocjonalny można opisać, korzystając z różnych zabiegów stylistycznych. Przedstawię Ci standardowe techniki, jak przedstawiane są emocje w literaturze oraz moje własne, autorskie pomysły na zaprezentowanie kondycji emocjonalnej bohatera.

 

Nazwij emocje

Najprostszym sposobem na przedstawienie emocji w książce jest ich nazwanie i opisanie za ich pomocą stanu bohatera albo „ustami” innej postaci, albo narratora wszechwiedzącego.

Przykład:

Ania nie czuła się najlepiej. Była przygnębiona po otrzymaniu wiadomości od przyjaciela.

Jak pisać o emocjach? Ćwicz tę sztukę poprzez pisanie pamiętnika.

 

 

Pokaż emocje w sposobie zachowania bohatera

Nieco lepszym sposobem na przedstawienie emocji jest ich ukazanie poprzez sposób zachowania postaci. Opis powinien skupiać się na ludzkich reakcjach fizjologicznych, łatwo kojarzących się z daną emocją. Staraj się w obrazowy sposób zaprezentować stan emocjonalny.

Przykład:

Po przeczytaniu wiadomości, Ania pobladła. Opadła bezwładnie na poduszkę, a jej ciało zaczęło lekko drżeć. Łkała.

 

Jak opisywać emocje w powieści poprzez zachowanie?

Skoncentruj się na:

• Tonie i barwie głosu, tempie mówienia,
• Gestach charakterystycznych dla danej emocji i danego bohatera (tylko wtedy napisz, że np. drganie powieki zdarzało się bohaterowi zawsze, gdy był zestresowany),
• Mimice twarzy i mikroekspresjach,
• Rodzaju spojrzenia,
• Utrzymywaniu lub nie kontaktu wzrokowego,
• Postawie ciała,
• Ruchach kończyn,
• Poszukiwaniu czynności zastępczych – np. podczas niekomfortowych sytuacji, często klikamy coś bezwiednie w telefonie, udając zajętych,
• Myślach przebiegających przez umysł bohatera.

Masz już gotową książkę i chciałbyś ją przegadać? Zapraszam na recenzję przedwydawniczą!

 

Przekleństwa, wykrzykniki, epitety – czyli słowne odwzorowanie emocji w książce

Stosuj dostępne środki stylistyczne i językowe, znaki interpunkcyjne, które pomogą opisać stan emocjonalny bohatera. Świetnie sprawdzą się:

• Wulgaryzmy i przekleństwa,
• Wykrzyknienia – Super!, Cudownie!
• Znaki interpunkcyjne będące nośnikiem emocji !, !?, …,
• Epitety, zdrobnienia, które oddają emocje bohatera, jego nastawienie do jakiejś rzeczy czy osoby (A ty ciągle pracujesz przy tym swoim komputerku! -> komputerek ma na celu umniejszenie znaczenia czyjejś pracy, wyrażenie irytacji osoby mówiącej)
• Kursywa albo cudzysłów, które możesz wykorzystać do podkreślenia ironii w wypowiedzi bohatera, co w normalnej rozmowie wychwyciłbyś po zmianie tonu głosu.

Sprawdź bękarty i wdowy, sieroty i szewcy, czyli najpopularniejsze błędy łamania tekstu.

 

 

Buduj opisy emocji bohaterów korzystając ze związków frazeologicznych

Związki frazeologiczne, przenośnie i powiedzenia na ogół podnoszą „jakość” tekstu. Czytelnik je lubi, bo znajdują się w powszechnym zastosowaniu i zgrabnie przekazują nie tylko treść, ale i kontekst informacji. Wiele z nich odnosi się do emocji oraz sposobu zachowania ludzi. Użyj je, aby zaprezentować w książce, jak czuje się dany bohater.

Przykłady:

• Zrobił się czerwony jak burak,
• Kamień spadł mu z serca,
• Nogi miał jak z waty.

 

Narrator, bohaterowie i didaskalia to źródła emocji w powieści

Emocje w książce, które towarzyszą poszczególnym bohaterom, możesz przedstawić za pomocą:

• Narratora czy to wszechwiedzącego, czy pierwszoosobowego (sprawdź też, jakie są rodzaje narracji w powieściach),
• Didaskaliów, czyli dopisków dot. zachowania bohatera pojawiających się w dialogach w powieści po myślniku,
• Wypowiedzi innych bohaterów,
• Wypowiedzi danego bohatera.

Jak przedstawiane są emocje w literaturze? Naturalnym sposobem jest mieszanie źródeł, za pomocą których prezentujesz stan bohaterów. Jednym razem niech postać powie sama, jak się czuje, zdradzi to poprzez swój sposób bycia, innym niech jej zachowanie skomentuje inny bohater książki. Najwięcej będzie miał do powiedzenia narrator, który odpowiada za całą warstwę fabularną i prezentowanie nawet najskrytszych myśli bohaterów.

 

Jak opisać emocje? Ćwiczenia

Przygotowałam dla Ciebie kilka ćwiczeń, które pomogą Ci w doskonaleniu sztuki opisywania emocji w książce. Na początek zerknij na zadanka pod poniższymi linkami. Co prawda są dedykowane uczniom szkoły podstawowej, ale na rozgrzewkę się sprawdzą. Znajdziesz tam związki frazeologiczne powiązane z emocjami, które mogą stanowić dla Ciebie inspirację podczas pisania książki.

• https://zpe.gov.pl/a/jak-opisac-emocje/D1G9oiOKv
• https://zpe.gov.pl/a/jak-opisac-emocje/D1E80imBR

Sprawdź też, jak wzbogacić zasób słownictwa podczas pisania.

 

Wczuj się w rolę postaci

Żeby dobrze opisać stan emocjonalny czy przeżycia wewnętrzne bohatera, musisz wejść w jego buty i postawić się na jego miejscu, postarać się poczuć to, co dana osoba mogłaby poczuć w wykreowanej przez Ciebie sytuacji.

Jak budować emocje bohatera, które będą realistyczne?

• Stosuj wizualizacje – wyobraź sobie, jak byś się czuł, gdyby Ciebie spotkało coś podobnego.
• Sięgnij do wspomnień – przypomnij sobie, jak się czułeś w podobnej sytuacji.
• Wydobądź z pamięci reakcje innych ludzi na daną sytuację.

Połącz to wszystko razem, postaraj się poczuć emocje bohatera, które masz zamiar opisać.

Sprawdź też porady dla początkujących pisarzy.

 

 

Obserwuj ludzi i zapisuj ich reakcje

Moim zdaniem pisarze, którzy dobrze opisują emocje w powieści, to tacy domorośli albo dyplomowani psycholodzy. Co mam na myśli? Ważna jest umiejętność wnikliwej obserwacji ludzi i ich reakcji na daną sytuację. Ktoś dostał nieprzyjemną wiadomość i zareagował w sposób nieoczekiwany? Zapamiętaj jego zachowanie, to, co działo się z jego ciałem, głosem, a następnie zainspiruj się tym w książce. A jeśli masz taką możliwość, porozmawiaj z ludźmi, którzy przeżyli doświadczenia „Twojego bohatera”. Zapytaj, co czuli i również obserwuj ich reakcje podczas snucia opowieści. Emocje nadal mogą im towarzyszyć, a Ty możesz to zamienić w realistyczny opis przeżyć wewnętrznych bohatera.

 

Zastosuj autoanalizę psychologiczną dot. swoich reakcji na emocje

Obserwuj też siebie, analizuj swój sposób zachowania, wyrażania emocji. To dobre nie tylko dla wyćwiczenia umiejętności prezentacji przeżyć wewnętrznych w książce, ale również może przynieść Ci korzyści związane z poprawą zdrowia psychicznego. Gdy rozumiemy, dlaczego reagujemy tak, a nie inaczej, dlaczego w danej sytuacji czujemy to, co czujemy, łatwiej jest nam zmienić sposób zachowania (jeśli jest toksyczny i destrukcyjny), zaakceptować nieprzyjemne wydarzenia, być fair wobec innych, nie przenosić na nich swoich emocji, a czasami po prostu sobie odpuścić.

Sprawdź też techniki automotywacji.

 

Czytaj książki i zastanawiaj się nad opisanymi emocjami

I oczywiście polecam czytanie książek i podpatrywanie, jak są przedstawiane emocje w literaturze przez innych pisarzy. Jako czytelnik możesz ocenić, czy dany opis stanu emocjonalnego jest dla Ciebie jasny, czytelny, ciekawy. Jeśli tak, zainspiruj się nim. Jeśli nie – pomyśl, co warto byłoby poprawić.

 

To, jak autorzy przedstawiają emocje w książkach, zależy też od ich stylu pisania

Mam nadzieję, że przybliżyłam Ci temat emocji w literaturze. Przykłady dobrych opisów rozpoznasz od razu, gdy to, co czytasz, pozwoli Ci się wczuć w stan bohatera. Tak samo staraj się pracować ze swoimi opisami. I oczywiście pamiętaj, że autorzy mają różny styl i różne podejście do prezentowania stanów emocjonalnych bohaterów. Ty możesz wypracować swój własny, tylko zwróć uwagę, aby stosować różne wyrażenia i zwroty, nie posługiwać się wciąż tymi samymi hasłami czy związkami frazeologicznymi. Czytelnicy nie lubią powtórzeń i nudy :).