Jak wzbogacić słownictwo, by pisać lepsze teksty i książki? Wskazówki i ćwiczenia na poszerzenie zasobu słów

Aktualizacja: 15 marca 2025

Umysł ludzki jest podatny na rutynę. Do pracy chodzimy tą samą drogą, a po supermarkecie poruszamy się po wytyczonej ścieżce. Nie ma co ukrywać – nawyki upraszczają rzeczywistość, odciążają leniwy mózg i pomagają oszczędzić cenny czas. Utarte schematy wkradają się także podczas pisania książki, artykułu na bloga czy opisu dla klienta. Często posługujemy się tymi samymi wyrażeniami i frazesami. Nasze teksty są poprawne, ale przewidywalne i powtarzalne. Jak od tego uciec? Przede wszystkim warto zadbać o poszerzanie zasobu słownictwa i wzbogacania go o nowe zwroty, słowa czy związki frazeologiczne. Jak rozwinąć swoje słownictwo? Mam na to kilka metod, wskazówek i ćwiczeń!

 

Jak wzbogacić swoje słownictwo podczas pisania? Podcast!

Na temat poszerzania słownictwa i przełamywania schematów podczas pisania książki czy tekstów użytkowych opowiadam również w 38 odcinku podcastu Didaskalia Joanny Bagrij. Posłuchaj, jak zwiększyć swój zasób słownictwa i rozwinąć się językowo.

Gdyby odtwarzacz się nie załadował, skorzystaj z linku:https://creators.spotify.com/pod/show/jbagrij-pisarka/episodes/38–Jak-wzbogaci-swoje-sownictwo–Wskazwki-i-wiczenia-Cykl-WarsztatPisarski-e306dij/a-abr5n1d

 

Poszerzanie słownictwa polskiego a słownik bierny i czynny

Każdy z nas dysponuje 2 rodzajami zasobu słownictwa – tzw. słownikiem czynnym i biernym.

• Słownictwo bierne – to wszystkie słowa, które znasz i których znaczenie rozumiesz, ale nie używasz ich na co dzień w wypowiedziach czy podczas pisania. „Odkodowujesz” je jako odbiorca wypowiedzi i z łatwością potrafisz rozpoznać ich znaczenie w danym kontekście.
• Słownictwo czynne – to słowa, które stosujesz podczas mówienia lub pisania jako nadawca komunikatu.

 

Po co nam ta wiedza? Ano po to, że wzbogacanie słownictwa powinno obejmować oba słowniki – bierny oraz czynny. Z jednej strony warto poznawać nowe słowa, uczyć się ich znaczenia i dopasowania do kontekstu, a z drugiej trzeba o nich pamiętać i niejako wyrobić sobie nawyk ich stosowania. Jak już na wstępie podkreśliłam – nasz mózg lubi iść na skróty, możemy znać wiele słów, a z nich nie korzystać, ponieważ ich wydobycie z pamięci może wiązać się z większym wysiłkiem niż sięganie po te wyrazy, które pierwsze przychodzą nam na myśl.

Sprawdź też, jak pisać i prowadzić pamiętnik.

Jak wzbogacić słownictwo? Najlepsze metody i techniki

Przejdźmy zatem do podstawowych i sprawdzonych sposobów na poszerzanie słownictwa. Większość z nich z pewnością znasz doskonale, ale być może nie wykorzystujesz ich świadomie do rozwinięcia bazy słów. Czas to zmienić ;).

 

Sięgnij do słownika

Najprostszym sposobem na powiększenie zasobu słownictwa jest skorzystanie ze słownika języka polskiego, wyrazów bliskoznacznych lub wyrazów obcych. Te książki są skarbnicą wiedzy językowej. Pomogą Ci znaleźć nowe słowa (słownik czynny) oraz przypomnieć sobie te, z których dawno nie korzystałeś (słownik bierny).

 

Poznawaj synonimy i nowe wyrazy bliskoznaczne

Copywriterzy, którzy zaczynają swoją przygodę z pisaniem od tekstów synonimizowanych, na początku często zaglądają do słownika wyrazów bliskoznacznych. Artykuły tworzone w alternatywach nie są wdzięczne, ale pomagają poszerzać zasób wyrazów i wyrabiają giętkość językową. Można je wykorzystywać jako ćwiczenie w doskonaleniu własnego warsztatu pisarskiego, jednak nie katuj się nimi zbyt długo ;).

 

{Ala|Ola} {lubi|uwielbia} {chodzić|uczęszczać} do przedszkola!

Przykład tekstu napisanego w synonimach, który pomoże zwiększyć zasób słownictwa.

 

Czytaj książki

Czy czytanie wzbogaca słownictwo? Oczywiście, że tak! Dobre książki zawierają wyszukane i wyrafinowane słowa. Prezentują świat z punktu widzenia literata, który stara się dbać o detale i subtelność językową. Podczas czytania postaraj się zwrócić uwagę nie tylko na fabułę, rys psychologiczny postaci lub barwne opisy miejsca akcji powieści, ale skoncentruj się także na sformułowaniach, zwrotach i wyrażeniach. Gdy pojawi się słowo, którego nie rozumiesz, sprawdź, co oznacza.

 

Jakie książki czytać, aby wzbogacić słownictwo? Czy powinniśmy sięgać wyłącznie do kanonu lektur i zachwycać się dziełami napisanymi przez naszych przodków? Warto znać perełki światowej i polskiej literatury, ale współczesna proza i poezja nie są gorsze od swoich poprzedników. Język wciąż się rozwija, więc powinniśmy mieć także dostęp do „nowoczesnych” zwrotów, dzięki którym wzbogacimy nasz zasób słownictwa. Podążaj za opiniami krytyków i znawców literatury, ale nie rezygnuj z twórców mało znanych. Po kilku kartkach sam dojdziesz do wniosku, czy dana pozycja wnosi coś nowego i Cię edukuje.

Sprawdź też ranking polskich pisarzy kryminałów.

 

Zaglądaj do literatury branżowej

Będąc na początku ścieżki kariery zawodowej, nie znamy wszystkich sformułowań związanych z daną profesją lub potrzebujemy ich utrwalenia. W tym celu warto czytać lub chociażby przeglądać literaturę branżową, na łamach których wypowiadają się eksperci używający hermetycznego języka. To okazja, by poszerzyć zasób słownictwa i zacząć pisać teksty z punktu widzenia eksperta. Wystarczy zmiana kilku słów artykule, aby brzmiał on jak materiał napisany przez osobę posiadającą długoletnie doświadczenie w danej dziedzinie. Takie obeznanie przyda się również podczas opisywania w książce mocno specjalistycznych wątków i tematów.

Sprawdź też, jak zrobić research do książki.

 

Słuchaj mądrych ludzi

Osoby wykształcone i elokwentne wypowiadają się kwiecistym językiem, prezentując swój bogaty zasób słownictwa. Posłuchaj, co mają do powiedzenia i staraj się wyłapać jak najwięcej nowych zwrotów. Znajdziesz ich na przykład:

• w teatrze,
• na wykładzie,
• na konferencji,
• na spotkaniu rodzinnym (każdy ma dziadka czy wujka gawędziarza 😉 ),
• w radiu,
• w kinie i w telewizji.

 

Słuchaj muzyki i wsłuchuj się w teksty piosenek

Jak poszerzyć zasób słownictwa? Słuchaj polskich wykonawców i od czasu do czasu zwróć uwagę na tekst piosenki, ich znaczenie i przekaz. Znajdziesz tam ciekawe wyrażenia, które nie tylko się rymują, ale i dobrze brzmią i są dopasowane do rytmu muzyki. Bardzo często zawierają też metaforę, zawoalowane odniesienia do sytuacji politycznej czy gospodarczej, a Ty możesz je spokojnie wykorzystać, by budować swoje bogate słownictwo.

 

Próbuj nowości z różnych dziedzin

Dobrze mieć różne, interdyscyplinarne zainteresowania i nie zamykać się w tzw. bańce informacyjnej. Dzięki temu, że stykamy się z różnymi dziedzinami i obszarami, automatycznie obcujemy z różnym słownictwem, a przez to budujemy bogaty zasób słów. Różnorodność pomaga też w pisaniu, wpadaniu na pomysły na książkę czy artykuł blogowy.

 

 

Słuchaj podcastów

Podcasty to kolejny dobry sposób na to, jak zwiększyć zasób słownictwa. Podczas słuchania łączysz przyjemne z pożytecznym – osłuchujesz się ze słownictwem używanym przez podcastera, dowiadujesz się czegoś nowego, doświadczasz rytmiki głosu prowadzącego, jego emocji i doświadczeń. Wybierz tematykę i „program”, który Ci najbardziej odpowiada, a co jakiś czas postaw na odkrywanie nowych podcastów, co również pomoże Ci obcować z nowymi wyrażeniami.

 

Notuj nowe słowa

Wzbogacanie słownictwa w dużej mierze polega na nauce nowych słów i wyrażeń. Nie bój się wracać do szkolnych technik i postaw na jedną z najstarszych metod nauki – notowania. Możesz prowadzić specjalny zeszyt, arkusz kalkulacyjny czy dokument tekstowy, w którym będziesz zapisywać nowo poznane wyrazy albo po prostu zapisywać je tam, gdzie gromadzisz wszystkie pomysły, inspiracje i swoje przemyślenia. Pamiętaj tylko, aby wracać do swoich zapisków.

Sprawdź też, jak wymyślić tytuł książki.

 

Stwórz swój osobisty bank terminów i pojęć

Możesz pójść o krok dalej i zbudować swój własny słownik czy bank terminów, których będziesz się uczyć, a następnie wykorzystywać podczas pisania. Oprócz samych pojęć możesz także dodać informację, w jakim kontekście warto z nich skorzystać i np. z jakimi sytuacjami, zachowaniami czy bohaterami Ci się kojarzą. Taka baza jest już dość zorganizowanym sposobem na to, by poprawić zasób słownictwa, ale ją również warto wypróbować.

 

 

Utrwalaj nowo poznane słowa

I na koniec pamiętaj, aby przekształcać słownictwo bierne w czynne. Czyli po prostu utrwalaj i przypominaj sobie nowe wyrażenia, które poznałeś. Samo powiększanie swojej bazy znanych słów nie sprawi, że będziesz mieć bogate słownictwo. Musisz jeszcze aktywnie korzystać z nowych wyrazów, aby podczas pisania mózg od razu wywołał je z pamięci.

Sprawdź też, jak wrócić do pisania po dłuższej przerwie.

 

Ćwiczenia na zwiększenie zasobu słownictwa

Bogate słownictwo polskie warto utrwalać i budować, wykonując proste i przyjemne ćwiczenia. Wiele z nich pomoże Ci także rozwijać kreatywność i przełamać utarte schematy myślowe.

 

Skojarzenia i ciągi przyczynowo-skutkowe

Kilka ciekawych ćwiczeń opartych na budowaniu skojarzeń zebrałam w wideo, które znajdziesz poniżej i na moim kanale na YouTube.

 

Wzbogacanie słownictwa – ćwiczenia w wideo na YouTube

 

Jak wzbogacić swoje słownictwo? Musisz się po prostu odblokować. Słowa tkwią w Twoim umyśle, jednak nie zawsze masz do nich pełny dostęp. Korzystaj z map myśli, aby przygotować ciągi przyczynowo skutkowe, listy ze skojarzeniami, grupy wyrazów podobnych i antagonistycznych. Pomyśl, jak jeszcze możesz opisać daną rzecz, jakie są jej właściwości, co ją charakteryzuje. Jeśli myślisz, że już wszystko zostało powiedziane – nie poddawaj się i zastosuj inne słowa w nowej, ciekawej kombinacji.

 

Korzystanie z kategoryzacji

Innym ćwiczeniem na poszerzanie zasobu słownictwa jest wymyślanie czy przypominanie sobie słów z danej kategorii tematycznej. Np.

• poszukuj imion czy słów na daną literę,
• tworzenie rodziny wyrazów (dom, domowy, domownik),
• poszukiwanie określeń związanych z danym tematem, np. górami, muzyką, jazdą na rowerze,
• dopasowywanie słów do danej kategorii, np. co robi pisarz – pisze, myśli, poprawia, co robi malarz – wybiera farby, widzi pejzaż, szkicuje, ma pomazane palce.

 

Opisywanie czegoś i opowiadanie historii

Jak poszerzyć słownictwo i przy okazji ćwiczyć tworzenie historii? Opowiadaj bajki, historie tak, jak rodzice robią to dla swoich dzieci. Twórz opowieść, starając się wydobywać z umysłu różnorodne słowa, zwroty i wyrażenia. Opisuj także to, co widzisz. Skup się na różnych aspektach danej rzeczy, osoby, zjawiska – jaki ma kształt, wielkość, kolor, jak pachnie, jakie odgłosy wydaje, co w związku z tym czymś czujesz. Skutkiem ubocznym takich ćwiczeń na wzbogacanie zasobu słów będzie np. rozwinięcie sposobu opisywania emocji w swojej książce. A to też jest ważna umiejętność.

 

 

Praca ze znaczeniem słów

By rozwinąć się językowo, możesz także poćwiczyć poszukiwanie słów o wielu znaczeniach, a następnie zastanowić się, jak można je interpretować w zależności od kontekstu.

Przykłady

• Zamek jako budowla i mechanizm zamykania drzwi
• Komórka jako telefon i pomieszczenie, gdzie przechowujemy różne rzeczy

 

Tworzenie rymów

To ćwiczenie na poszerzanie słownictwa przyda się szczególnie poetom, ale prozaicy i copywriterzy też mogą na nim skorzystać. Postaraj się poszukać słów, które będą się rymowały. Przygotuj jak najdłuższą listę wyrażeń. Następnie zastanów się na ich znaczeniem i tym, czy akurat możesz je wykorzystać podczas pisania swojego dzieła.

Sprawdź też, co się składa na talent pisarski.

 

Łączenie ćwiczeń

Najlepsze jest to, że by mieć bogate słownictwo, możesz dowolnie łączyć powyższe ćwiczenia. Np. zacznij od rymowania słów, a następnie do każdego rymu stwórz ciągi skojarzeń. Następnie rozbuduj swoją listę o konkretne kategorie tematyczne, a na końcu opowiedz historię z użyciem jak największej liczby wypisanych słów. Brzmi ciekawie, prawda? W tym wszystkim chodzi przecież o to, aby rozruszać mózg, zaktywizować obszary odpowiedzialne za funkcje językowe i komunikację. Ona też przecież wyznacza sposób, w jaki się wysławiamy i jak „budujemy” swoje myśli.

Sprawdź, jak znaleźć czas na pisanie.

 

 

Gry rozwijające słownictwo

W poszerzaniu zasobu słownictwa pomogą także różne gry opierające się na słowach, skojarzeniach, kategoriach pojęciowych i wiedzy. Od razu przychodzą mi na myśl takie zabawy słowne jak:

• Krzyżówki,
• Scrabble,
• Państwa – miasta,
• Szubienica / wisielec,
• Podawanie wyrazu rozpoczynającego się na literę, na którą kończy się poprzedni wyraz, np. agrest – tenisówka – aktówka – aligator,
• Doprowadzenie ciągu skojarzeniowego od pierwszego wyrazu do ostatniego, np. mamy przejść od góry do jeża poprzez ciąg skojarzeń: góra – skały – słońce – deszcz – las – jeż,
• Teleturnieje typu Familiada, Koło fortuny.

Jak widzisz, wzbogacanie zasobu słownictwa rozwinie Twoją wiedzę, wyobraźnię, ale i pozwoli Ci się dobrze bawić!

 

Dlaczego warto wzbogacić swój zasób słownictwa? Podsumowanie

A chociażby w celu tworzenia zajmujących artykułów, realizowania skutecznego copywritingu i oczywiście pisania porywających książek oraz powieści. Pamiętaj, że nie chodzi tylko o to, by znać jak najwięcej słów (słownik bierny). Ważniejsza jest umiejętność dotarcia do nich w momencie, w którym są akurat potrzebne (słownik czynny). Dlatego warto co jakiś czas wykonać ćwiczenia lub sięgnąć po gry i łamigłówki słowne, które zaktywizują nasze komórki mózgowe, a w ten sposób pomogą budować bogaty zasób słownictwa.

 

Źródła i dodatkowe informacje

• https://logomotywa.edu.pl/slownik-czynny-i-bierny-definicja-z-logomotywa/