Krytyka literacka książki – jak radzić sobie z krytyką i nieprzychylnymi recenzjami swojej powieści?

16 lutego 2020/Jak zostać pisarzem?

Aktualizacja: 2 października 2023

Nikt nie lubi, kiedy negatywnie ocenia się jego pracę. Najczęściej wpływa to niekorzystnie na samoocenę, poczucie własnej wartości, wiarę w posiadane umiejętności, wiedzę i kompetencje. Surowy komentarz potrafi podciąć skrzydła, ale ma także moc motywacyjną. Wiele zależy od naszego podejścia i sposobu na psychiczne uporanie się z pewnego rodzaju porażką. Czy można wypracować skuteczną metodę na to, by radzić sobie z krytyką książki? Oczywiście, że tak! Posłuchaj o moich sposobach na nieprzychylne recenzje i krytykanctwo.

Jak radzić sobie z krytyką książki? Podcast

Jako pisarze jesteśmy bardzo wrażliwi na ocenę naszej pracy, ponieważ emocjonalnie wiążemy się z naszą powieścią. Jak dać sobie radę z krytyką literacką? Posłuchaj odcinka podcastu Didaskalia Joanny Bagrij.

Gdyby odtwarzacz się nie załadował, skorzystaj z linku: https://podcasters.spotify.com/pod/show/jbagrij-pisarka/episodes/21–Krytyka-literacka-ksiki—jak-radzi-sobie-z-krytyk-i-nieprzychylnymi-recenzjami-Cykl-EmocjePisarza-e2a2nrc

Dlaczego pisarze obawiają się negatywnej recenzji książki?

Zacznijmy od źródła strachu, czyli negatywnej recenzji. Cały problem bierze się stąd, że niestety nikt z nas nie potrafi być obiektywny w stosunku do siebie i swojej pracy. Niektórzy się nie doceniają, stale poszukując niedociągnięć, mankamentów oraz słabych punktów swojej książki. Inni wręcz puszą się jak paw, uważając swoją powieść za pozycję, która tuż po publikacji powinna zostać zgłoszona do Nagrody Nobla. Tacy już jesteśmy – patrzymy na siebie przez pryzmat swoich kompleksów lub wybujałego ego, co przeszkadza nam w ocenie naszej twórczości.

Dodatkowo po wielu miesiącach spędzonych nad klawiaturą, tygodniach poświęconych na wykreowanie fabuły, godzinach spożytkowanych na wyłapywanie literówek nikt nie chciałby usłyszeć, że jego książka to grafomaństwo. To oznaczałoby, że przeznaczaliśmy czas na coś, co okazało się zupełną porażką. Nieco dramatyzuję, ale praca twórcza wymaga niesamowitego wysiłku, którego żaden pisarz nie chciały zaprzepaścić. Myślę, że strach przed negatywną recenzją książki bierze się także z obawy przed krytykowaniem pasji do pisania – jeśli ktoś oceni nas źle za to, co lubimy robić, zostanie nam odebrana przyjemność z wykonywania tej czynności.

Łącząc ze sobą powyższe powody, wychodzi nam następujący wniosek: recenzje przyprawiają o palpitacje serca, ponieważ weryfikują talent autora, jego kreatywność, jakość warsztatu pisarskiego. Przyjmując uproszczenie, które większość z nas stosuje (moja praca = moja osoba), wielu pisarzy odbiera krytykę literacką jako krytykę własnej osoby, ocenę tego, jakim jest człowiekiem. Skoro moja książka powinna trafić na śmietnik, ja też nie nadaję się do niczego. Wiązanie krytyki naszej pracy z oceną nas samych to spory problem natury psychologicznej, najczęściej o podłożu osobowościowym.

Zaakceptuj istnienie krytyki literackiej wydanej powieści

Pisarze tak samo jak przedstawiciele innych zawodów są narażeni na ocenę swojej pracy. Wszystko, co tworzymy z myślą o innych, czy to produkujemy super wygodne buty do biegania, naprawiamy hydraulikę w mieszkaniach, czy właśnie tworzymy niesamowite powieści, zostanie zweryfikowane przez odbiorców. Jakość naszego produktu ma znaczenie dopiero wtedy, gdy użytkownik wyceni ją jako wysoką. Dlatego też naturalną częścią życia powieściopisarza jest krytyka literacka.

Książka to bardzo specyficzny produkt. Lubię porównywać ją do potrawy – nawet jeśli wybitny kucharz, finalista MasterChefa i Kuchennych Rewolucji w jednym przygotuje wykwintne danie, gość restauracji może je ocenić jako przeciętne z racji tego, że szef kuchni nie trafił w jego gust smakowy. I tak jest właśnie z powieściami – czytelnicy mają swoje ulubione rysy charakterologiczne postaci, sposoby na rozwiązanie zbrodni lub zakończenie powieści (sprawdź, jak napisać zakończenie książki). Twój styl pisania może być wybitny, a cechy gatunkowe zachowane, a i tak mogą znaleźć się osoby, który nie spodoba się Twoja twórczość.

Pamiętaj także, że opowiadając swoją historię, nigdy nie przedstawisz jej wszystkim czytelnikom tak samo. Każdy ma własne doświadczenia czy punkt widzenia. Opisywane przez Ciebie sceny czy bohaterowie zostaną odmiennie zinterpretowane przez osoby z Twojego środowiska, znawców gatunku, fanów innego typu książek. Nie prowadzisz jednej opowieści – tworzysz pewną ścieżkę, którą każdy uczestnik Twojej twórczości przemierza samodzielnie.

Sprawdź, jak dobrze zaplanować książkę.

Jak radzić sobie z krytyką powieści?

Ustaliliśmy już sobie, z czego wynika strach przed recenzjami książki oraz że krytyka literacka jest jednym z elementów pisania powieści. Czy w takim razie istnieją sprawdzone sposoby na to, jak sobie radzić z krytyką? Oczywiście. Na początku prześledźmy tzw. fazy żałoby zaproponowane przez lekarkę Elisabeth Kübler-Ross, która opisała kolejne stadia reakcji pacjentów na wieść o nieuleczalnej chorobie. O tych etapach wspominał również Remigiusz Mróz w swoim kursie pisarskim na portalu Lubimyczytac. Warto mieć je z tyłu głowy i porównać ze swoim procesem przyjmowania negatywnych komentarzy.

Etapy żałoby / radzenia sobie z krytyką książki

Zaprzeczenie – pisarz nie przyjmuje do wiadomości negatywnej recenzji, trwając w przekonaniu, że recenzent nie zrozumiał jego powieści. Sprawdź, jak znaleźć recenzenta książki,
Gniew – w autorze pojawiają się negatywne emocje – złość, irytacja, zniesmaczenie, które tłamsi w sobie lub wyrzuca na zewnątrz, dzieląc się swoim wzburzeniem z bliskimi lub (co gorsza) w social mediach,
Targowanie się (negocjacje) – w umyśle powieściopisarza pojawia się możliwość, że recenzja może być częściowo prawdziwa. Od razu powstają myśli łagodzące złe samopoczucie twórcy – ta opinia nie ma większego znaczenia, każdy ma prawo do własnego zdania, książka jak danie nie spodoba się każdemu,
Depresja – spadek samooceny pisarza, przyjęcie do wiadomości, że powieść okazała się klapą, a miesiące spędzone na tworzeniu fikcyjnej rzeczywistości były czasem straconym. Powątpiewanie we własne umiejętności skłania autora to poszukiwania nowego zajęcia, nowego hobby. Sprawdź, jak przełamać kryzys twórczy,
Akceptacja – pogodzenie się z zaistniałą sytuacją w sposób obiektywny i znalezienie sposobów na poprawę warsztatu pisarskiego. Negatywna ocena jest, ktoś skrytykował nasze dzieło, ale to nie oznacza, że musimy kończyć karierę pisarską. Trzeba wyciągnąć jak najwięcej merytorycznych wskazówek z recenzji i następna książka będzie już lepsza.

Stawiając czoła krytyce literackiej, musimy przejść przez wszystkie etapy żałoby, możemy ewentualnie przeskoczyć krok 1, 2 lub 4, ale nigdy nie powinniśmy kończyć procesu na innym punkcie niż 5. Bez akceptacji i uporządkowania w głowie negatywnych informacji dot. naszej książki nigdy bez kompleksów nie uda nam się ruszyć do przodu.

Jak przyjmować krytykę recenzentów książkowych? Najlepsze sposoby

Zaakceptuj recenzje jako naturalny element procesu pisania książki. Twoi czytelnicy mają prawo wypowiedzieć się o Twojej twórczości.
Nie bierz wszystkiego do siebie – jeśli czujesz satysfakcję z napisanej powieści, wydawnictwo zdecydowało się wypuścić ją na rynek, nie jesteś złym pisarzem. Twoja twórczość nie musi podobać się każdemu. Sprawdź, jak przygotować propozycję wydawniczą.
Przepracuj negatywne emocje związane z niekorzystną opinią – nie tłamś w sobie uczuć i nie rozkładaj każdego słowa recenzenta na czynniki pierwsze. Musisz jak najszybciej przejść z fazy złego nastroju do naturalnego poziomu równowagi. Umów się ze znajomymi, pójdź pobiegać, obejrzyj odmóżdżający film, czyli zrób coś, co pomoże Twojemu umysłowi ukryć negatywne odczucia związane z krytyką.
Podejdź do komentarzy czystko akademicko – wyciągnij z nich jak najwięcej wskazówek do nauki na przyszłość.
Nie koncentruj swojego życia wokół komentarzy. Warto, żebyś zapoznawał się z nimi wybiórczo, wiedział, jaki jest ogólny odbiór Twojej książki, ale nie musisz zaczynać każdego dnia od recenzenckiej prasówki. Szanuj swoje zdrowie psychiczne. Sprawdź porady dla początkujących pisarzy.
Porozmawiaj z recenzentem, jeśli wg Ciebie nie zrozumiał Twojego pomysłu na powieść i z tego powodu źle ją ocenił. Jednak nigdy nie rób tego publicznie – w social media, w komentarzach na blogu itp. Napisz do niego, zadzwoń, neutralnie pogadaj o całej sprawie.
Nie bierz brudów publicznie – nie wchodź w pyskówkę z recenzentem w sieci. Nawet jeśli Cię obraził, mocno skrytykował Twoją powieść, nie reaguj na to taką samą złośliwością. Zastosuj się do rady mojej babci „Odpuść głupszemu”. Wiem, że to trudne, ale postaraj się zignorować wszystkie niskojakościowe pod względem merytoryki opinie.
Skup się na sobie i swojej pracy – krytyka literacka zawsze będzie towarzyszyła Twojej twórczości, to naturalne. Jako pisarz skoncentruj się na tworzeniu jak najlepszych powieści, których pisanie sprawi Ci przyjemność.

Sprawdź, na czym polega technika płatka śniegu.

Szukaj konstruktywnej krytyki w recenzjach i wykorzystaj ją do poprawy warsztatu pisarskiego

Istnieją różne typy reakcji na krytykę, które zależą np. od osobowości osoby krytykowanej i krytykującej, okoliczności czy nastroju. Myślę, że można wyróżnić następujące postawy, które przybieramy w stosunku do oceny i zwrócenia uwagi na nasze błędy:

Jestem najlepszy w tym, co robię, a to zwykłe czepialstwo!,
Jestem beznadziejny, nie umiem nic, najlepiej zrezygnuję z pisania i zajmę się czymś innym,
Ojej, jakie babole popełniłem w tym tekście, następnym razem się poprawię. Dzięki uwagom, wiem, na co powinienem zwracać uwagę.

Najlepsza dla rozwoju osobistego, doskonalenia warsztatu pisarskiego i poprawy stylu pisania jest oczywiście ostatnia reakcja. Dzięki niej możemy wykorzystać metodę konstruktywnej krytyki, czyli poszukać wartościowych informacji w recenzjach i opiniach, które pozwolą nam stać się jeszcze lepszym w tym, co robimy.

Sprawdź sposoby na motywację do pisania książki.

Jak poprawić styl pisania dzięki konstruktywnej krytyce?

Oto kilka wskazówek, jak pisać poprawnie stylistycznie, wykorzystując uwagi recenzentów naszej twórczości.

Przeanalizuj popełnione błędy – przyjrzyj się błędom na chłodno. Może rzeczywiście niepoprawnie używasz związku frazeologicznego albo powtarzasz wciąż tę samą manierę spłaszczającą Twoją powieść do pospolitych. Doskonalenie warsztatu pisarskiego wymaga zajrzenia do słownika języka polskiego lub materiałów źródłowych dotyczących opisywanego przez nas tematu.
Spisuj wszystkie uwagi – czasami trudno od razu zapamiętać poprawną pisownię lub z dnia na dzień wyzbyć się utrwalanego przez lata nawyku językowego. W tym celu doskonale sprawdzi się lista uwag, które powinniśmy wyłapywać, pisząc kolejne teksty.
Dopasuj styl pisania do gatunku powieści lub grupy czytelniczej – czasami uwagi odnoszące się do tekstów wynikają z preferencji czytelników danego gatunku. Spotkałam się z niezrozumieniem pewnych zabiegów stylistycznych w swoich powieściach (np. Pogranicznik), bo czytelnicy kryminałów nie byli przyzwyczajeni do stosowania niekonwencjonalnych rozwiązań. Wiadomo, pisarz wyznacza styl książki, ale czasem warto dopasować się pod publikę.
Proś o feedback – porozmawiaj z redaktorem na temat swojego stylu pisania, popełnianych błędów, podpytaj, jakie ma dla Ciebie rady i czy zgadza się z krytyką literacką Twojej powieści.
Wyjaśniaj wątpliwości językowe – nie ma osób nieomylnych, a czasami natłok pracy i brak czasu stają się przyczyną błędów korektorów i redaktorów. W niektórych przypadkach zasady języka polskiego nie są jednoznaczne – pisanie to nie matematyka, gdzie 2+2 zawsze równa się 4. Gdy posiadasz 100% pewność, że poprawnie użyłeś danego sformułowania, przecinka lub związku frazeologicznego, wyjaśnij tę kwestię np. z osobą sprawdzającą Twój tekst.

Sprawdź, jak przebiega redakcja i korekta książki.

Czy negatywna recenzja książki zawsze jest sprawiedliwa? Odpuść sobie czysty hejt

Polacy z jednej strony obawiają się negatywnych opinii na swój temat, a z drugiej uwielbiają hejtować innych szczególnie w internecie. Spójrz na wyniki poniższego badania, które pokazują, jak dwoista jest nasza natura. Większość respondentów uważa, że sięgają po krytykę, by wyrazić opinię, oburzenie lub chcą w ten sposób doprowadzić do zmian na lepsze. Ci sami badani jednocześnie podają, że krytykanctwo wynika z negatywnych pobudek: sprawienia przykrości, wyżycia się na kimś, wypromowania się lub dla rozrywki. Wniosek? Wybielamy motywy skłaniające nas do krytyki, demonizując powody zachowania innych.

Źródło: Badanie Uniwersytetu SWPS & ARC Rynek i Opinia dostępne na stronie arc.com.pl

Z pewnością wśród recenzji Twojej twórczości znajdzie się choćby jeden hejterski komentarz. Pewnie opinia internauty zaboli, będziesz musiał uporać się z nią za pomocą wewnętrznej psychoterapii, jednak nie powinieneś zbyt długo jej analizować. Nie da się wyciągnąć żadnych korzyści z czystej złośliwości pozbawionej zdroworozsądkowego podłoża.

Krytyka książki – przyzwyczaj się do negatywnych opinii swojej twórczości

Do krytyki trzeba się przyzwyczaić. Każda kolejna książka, którą wydasz, będzie stanowiła okazję do wystawiania opinii. Półki tego nie zaakceptujesz, nie pogodzisz się z istnieniem zjawiska krytykanctwa. Przyglądaj się wybiórczo recenzjom, wyciągaj z nich, co tylko najlepsze i w oparciu o merytoryczne wskazówki doskonal swój warsztat. Dzięki temu napiszesz lepsze książki, po które z przyjemnością sięgną Twoi czytelnicy.