Jak napisać kryminał? Cechy dobrej powieści kryminalnej w punktach
Aktualizacja: 26 kwietnia 2024
Uczestnicy spotkań autorskich często pytają o cechy dobrego kryminału. Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie, ponieważ nie istnieje zbiór ścisłych wytycznych, które powinna spełniać rewelacyjna książka kryminalna. Ostatecznie to i tak czytelnicy decydują, czy tytuł stanie się bestsellerem. Jak napisać kryminał, który spodoba się fanom gatunku? Przedstawiam moje osobiste doświadczenia i odczucia dotyczące dobrych powieści kryminalnych.
Co cechuje dobre książki kryminalne?
Jestem fanką powieści kryminalnych, detektywistycznych i thrillerów. Nigdy jednak bliżej nie przyglądałam się cechom książek kryminalnych, ponieważ przeczytane pozycje oceniałam według własnej skali: wartkości akcji, nieprzewidywalności zdarzeń, trudności rozwikłania zagadki kryminalnej, osobowości bohaterów, minimalizacji retardacji (rozwlekłe opisy niestety nie są moją ulubioną figurą literacką 😉 ). Postanowiłam zgłębić temat i sprawdzić, czy eksperci gatunku próbowali zamknąć kryminał w określonych ramach.
Sprawdź też mój subiektywny ranking polskich pisarzy kryminałów.
Znalazłam m.in. 20 zasad powieści detektywistycznej wg Van Dine’a, które ukazały się w artykule opublikowanym na łamach czasopisma American Magazine. Van Dine, przygotowując swoje wytyczne, chciał przybliżyć cechy charakterystyczne kryminału i wskazać początkującym autorom kierunek, w którym mają podążać i jak napisać powieść kryminalną.
Cechy kryminału wg Van Dine:
- czytelnik wraz z detektywem powinien odkrywać wskazówki pozostawione przez autora książki,
- fałszywe tropy, dowody i poszlaki muszą mylić detektywa i czytelnika,
- morderca zostaje zdemaskowany dzięki dedukcji,
- akt morderstwa nie musi być motywem przewodnim książki,
- zabójca to wyrazista postać, która odgrywa ważną rolę w powieści,
- zabójstwo powinno być realistyczne, podobnie jak metody naukowe służące odkrywaniu prawdy,
- po przeczytaniu książki czytelnik powinien stwierdzić, że podążając za wskazówkami był w stanie samodzielnie rozwiązać sprawę i zagadkę kryminalną,
- nie należy podrzucać czytelnikowi oczywistych dowodów zbrodni – np. znalezienie odcisków palców przestępcy na miejscu zbrodni,
- w kryminale nie można poruszać wątku miłosnego z udziałem detektywa,
- śledczy nie może być mordercą,
- zabójca zostaje zdemaskowany przez detektywa,
- śledczy rozwiązuje zbrodnię dzięki metodom nauce i dedukcji,
- w książce jest tylko jeden detektyw,
- zabójcą nie powinna być osoba o niskim statusie społecznym,
- morderca może być tylko jeden bez względu na liczbę ofiar,
- należy unikać dygresji, analizy osobowości i przeżyć bohaterów,
- zabójca działa sam i nie należy do mafii ani tajnej organizacji,
- morderca powinien być amatorem,
- morderstwo musi zostać zaplanowane,
- uraza osobista jest motywem zbrodni w kryminale.
Metoda płatka śniegu – sprawdź, na czym polega!
Powyższą listę podzieliłam poziomą kreską. Zgadzam się tylko z pierwszymi 8 punktami Van Dine’a podpowiadającymi, jak napisać dobry kryminał. Pozostałe reguły nie przemawiają do mnie, ponieważ gdyby wszyscy autorzy je stosowali, kolejne powieści kryminalne byłby takie same – spotykalibyśmy się z utartym schematem i od pierwszej strony wiedzielibyśmy, że historia dobrze się skończy, a detektyw pełen cnót oraz zalet złapie zabójcę-dżentelmena działającego z powodów osobistych. Uważam, że obecnie takie książki wiałyby nudą. Współczesny czytelnik potrzebuje innowacji, zaskoczenia, całkowitego mind-blowingu! 😉
Jak napisać książkę kryminalną? 6 wskazówek
Zdradzę Ci moją osobistą listę charakterystyk dobrego, szokującego, a wręcz rewelacyjnego kryminału. Zawsze szukam poniższych cech w powieściach, które czytam. Staram się także stosować je w swojej twórczości. Na mojej liście podpowiadającej, jak napisać kryminał w punktach, znalazły się poniższe kwestie.
Dobrze skonstruowana zagadka kryminalna
Wskazówki, dowody oraz poszlaki należy dawkować – nie można od razu odkryć wszystkich kart. Czytelnik powinien mieć możliwość samodzielnego wydedukowania, kto jest zabójcą. Warto mimochodem na różnych etapach fabuły napomnieć o jakimś wydarzeniu, przedmiocie, osobie, która wraz z rozwojem akcji nabierze większego znaczenia dla rozwiązania zagadki kryminalnej. Dlatego rozpoczynając pisanie kryminału, musisz mieć przygotowany plan lub koncepcję na fabułę powieści. Dzięki temu niby niedbale porozrzucasz poszczególne elementy układanki, które po połączeniu wskażą tożsamość przestępcy.
Sprawdź, jak dobrze zaplanować książkę.
Ambiwalentni bohaterowie
W kryminale ważne są wyraziste postaci o ciekawych charakterach. Zwróć uwagę na to, aby nie tworzyć bohaterów jednoznacznie dobrych i jednoznacznie złych. Najbardziej interesujące są osoby o moralnej dwuznaczności – śledczy po przejściach, zmagający się z problemami osobistymi i naciągający prawo oraz mordercy, których motywy można usprawiedliwić działaniem w imię wyższej, słusznej sprawy. Takie osobowości sprawiają, że czytelnik wiąże się emocjonalnie z bohaterami i wciągając się w kolejne strony powieści kryminalnej.
Przykładem ambiwalentnej postaci jest serialowy Dexter. To seryjny zabójca, który rozumie swoją potrzebę zabijania i jednocześnie wie, że postępuje źle, więc morduje wyłącznie przestępców. Widzowie czują sympatię do Dextera, ponieważ w pewnym sensie wymierza on sprawiedliwość na własną rękę podobnie jak Batman czy Superman. Właśnie takich bohaterów o dwuznacznej osobowości potrzebują dobre kryminały.
Niespodziewane zakończenie
Uwielbiam, kiedy zakończenie książki całkowicie mnie zaskakuje. Wiadomo, im więcej czytelnik przeczyta kryminałów, tym trudniej jest go zszokować, ale zawsze można przygotować nieszablonowe rozwiązanie fabuły powieści. Może być nim chociażby śmierć głównego bohatera, która nie zdarza się zbyt często w powieściach.
Sprawdź, jak napisać epilog.
Naukowe metody dochodzenia do prawdy
Fascynuje mnie, jak nauka pomaga śledczym w poznaniu motywów i tożsamości zabójcy. Już sama sekcja zwłok daje wiele cennych wskazówek dotyczących sposobu działania mordercy, a nawet jego cechy osobowości. Niesamowite jest także profilowanie kryminalistyczne i wykorzystanie psychologii w trakcie dochodzenia. Jak pisać kryminał? Rewelacyjna książka kryminalna powinna przemycać zastosowanie różnych dziedzin nauki do rozwiązania morderstwa. Nie zapomnij, aby dokształcić się w danym obszarze – prezentowane metody naukowe muszą być realistyczne.
Drugie dno, czyli rozległe podłoże morderstwa
Nie lubię książek, w których motywy działania mordercy nie zostały wyjaśnione ani opisane. Zawsze interesuje mnie, dlaczego bohater zabija, czy jest wcieleniem zła, a może cierpi na chorobę psychiczną. W powieściach kryminalnych ważne jest powiązanie śledczych z zabójcą, ich wzajemne relacje, wpływ jednej osoby na drugą. Dobra zagadka kryminalna powinna być budowana na rozbudowanym związku przyczynowo-skutkowym, wydarzeniach z przeszłości, tajemnicach rodzinnych, skomplikowanych związkach, problemach umysłowych. Jak napisać kryminał? Pamiętaj, że to historia o zabójcy i/lub detektywach, którzy powinni stanowić centrum fabuły.
Sprawdź też, jak wymyślić tytuł książki.
Skomplikowane relacje, romanse i gra z mordercą
Wyraziste postaci nie istnieją w próżni w powieści kryminalnej. Postaraj się, aby relacje bohaterów były napięte, ogniste i niełatwe do zdefiniowania. Możesz wykorzystać motyw gry w kotka i myszkę toczącej się między zabójcą a śledczym. Innym razem wprowadź wątek romantyczny między detektywami. Pamiętaj, że kryminał nie może być zdominowany przez powieść obyczajową, ale jeśli zawiera jej elementy w odpowiedniej dawce, spodoba się fanom gatunku.
Czytelnik decyduje, który kryminał jest dobry
Możemy sobie dyskutować o wzorcowych cechach kryminału, ale miejmy na uwadze, że powieść przede wszystkim musi spodobać się czytelnikom. Jest to nie lada wyzwanie, ponieważ fani powieści kryminalnych mają różne upodobania – niektórzy poszukują czystej akcji, inni wolą rozbudowane analizy psychologiczne bohaterów, a co niektórzy lubują się w brutalnym świecie gliniarzy stosujących wulgarne słownictwo. Moja rada: znajdź swój własny i oryginalny sposób na kryminał. Jak napisać coś, co będzie dobre? Przede wszystkim zaskakuj czytelnika :).