Zabiegi narracyjne w książkach – 22 techniki fabularne do wykorzystania w powieści

Aktualizacja: 4 września 2025

Opowiadając historie, w naturalny sposób stosujemy różnego rodzaju techniki podtrzymujące uwagę czytelnika, stopniujące napięcie i wywołujące efekt zaskoczenia. Profesjonalnie nazywa się je zabiegami narracyjnymi lub fabularnymi. Część z nich na pewno znasz, o niektórych pewnie rozmawiałeś na języku polskim podczas analizy lektury, a inne mogą Ci się wydać nowe. Warto znać jak najwięcej sposobów na ubarwienie fabuły, dlatego przygotowałam dla Ciebie listę 22 technik, które możesz wypróbować podczas pisania powieści.

 

Zabiegi narracyjne – podcast!

O technikach i zabiegach narracyjnych opowiadam również w 44 odcinku podcastu Didaskalia Joanny Bagrij. Posłuchaj, jakie mam doświadczenie z konstruowaniem fabuły i stosowaniem poszczególnych zabiegów fabularnych.

Gdyby odtwarzacz się nie załadował, skorzystaj z linku:

 

Czym są zabiegi narracyjne (fabularne)?

Zabiegi narracyjne (też zabiegi fabularne) to środki, metody i sposoby prowadzenia narracji, których używają pisarze, by zaciekawić czytelników i urozmaicić fabułę. Dzięki nim opowiadana przez narratora historia jest kompletna, spójna i interesująca. Zabiegi narracyjne stosuje się nie tylko w książkach, ale i w filmie czy teatrze. Odnoszą się też różnych kwestii, np. bohaterów, samej fabuły, czasu czy miejsca akcji.

 

Zabiegi a techniki narracyjne – czy to jest to samo?

Tak, moim zdaniem zabiegi i techniki narracyjne odnoszą się do tego samego pojęcia – czyli sposobów na prezentację narracji. Do takiego wniosku doszłam po przejrzeniu stron anglojęzycznych i analizie definicji tych pojęć. Wydaje się, że w Polsce używamy częściej pojęć zabieg narracyjny i zabieg fabularny, a w anglojęzycznych tekstach spotkamy się ze zwrotem narrative techniques, co w dokładnym tłumaczeniu oznacza właśnie techniki narracyjne. Jednak słownik Google wyjaśnia ten zwrot również jako zabiegi narracyjne.

Podsumowując, moim zdaniem mamy tu do czynienia z różnym nazewnictwem tego samego pojęcia.

Zabiegi narracyjne a rodzaje narracji

Zanim przejdziemy do konkretnych zabiegów narracyjnych, warto przyjrzeć się jeszcze jednej kwestii – rodzajom narracji. W podlinkowanym wpisie dokładnie opisuję ten temat, ale w skrócie mamy tu na myśli sposób, formę opowiadania historii. W najprostszej i najczęściej spotkanej typologii wyróżniamy narratora 1-osobowego i 3-osobowego (wszechwiedzącego). I teraz czy rodzaj narracji można zaliczyć do zabiegów narracyjnych? Moim zadaniem nie. Dlaczego?

• Zabiegi fabularne są bowiem sposobem na przedstawienie jakiegoś fragmentu historii, np. poprzez wprowadzenie retrospekcji czy cliffhangera.
• Rodzaje narracji to z kolei ogólny sposób na przedstawianie całej historii. Nawet jeśli mieszamy narracje (co ja robię w swoich powieściach, np. w Ramienicach, Nadbrzeżniku), to jednak jest to pewien ustrukturyzowany, większy koncept na zaprezentowanie fabuły, akcji, bohaterów.
• W ramach rodzaju narracji można stosować różne zabiegi narracyjne.

Czyli podsumowując, i zabiegi narracyjne, i rodzaje narracji służą do przedstawienia fabuły w określony sposób. Moim zdaniem rodzaje narracji wyznaczają pewien ogólny styl i ton historii, a zabiegi to dodatkowa technika na podtrzymanie napięcia, spowolnienie akcji czy zainteresowanie czytelnika.

 

Zabiegi narracyjne – 22 techniki fabularne do wykorzystania w powieści

Poniższe zabiegi narracyjne to najciekawsze techniki, które zebrałam z różnych źródeł (Wikipedii, anglojęzycznych blogów pisarskich). Dodałam swój komentarz oraz przykłady, aby łatwej można je było między sobą rozróżnić. Przygotowałam również grafikę, którą możesz pobrać i potraktować jako ściągawkę podczas pisania książki.

 

Techniki i zabiegi narracyjne w książkach – grafika z najczęstszymi sposobami prezentacji narracji

 

Cliffhanger

Jest to celowe zawieszenie akcji książki, która rozwiąże się np. w kolejnym rozdziale, fragmencie czy nawet części serii powieści. Utrzymujesz czytelnika w niepewności, aby zachęcić go do dalszego czytania. Ten zabieg fabularny jest często wykorzystywany w serialach.

Przykład

Pod koniec odcinka serialu zdarza się wypadek. Widz nie wie, kto przeżył, a kto nie, ponieważ wyjaśnienie pojawi się dopiero w kolejnym odcinku.

 

Deus ex machina

To zabieg narracyjny, który polega na rozwiązaniu zawiłej i skomplikowanej intrygi, splotu wątków przez nagłą zmianę okoliczności – np. pojawienie się nowej postaci, zdarzenie losowe, zewnętrzną siłę. Pojęcie wywodzi się z dramatów antycznych, w których w pewnym momencie pojawiało się bóstwo i rozwiązywało trudny problem w łatwy sposób.

Przykład

Policjanci pracują nad sprawą, w której brakuje dowodów. Nagłe pojawienie się świadka rzuca nowe światło na dochodzenie i pomaga w ekspresowym tempie znaleźć sprawcę zbrodni.

 

 

Dygresja

Wtrącenie to zabieg narracyjny polegający na odejściu od głównego wątku powieści i opisywaniu wątków pobocznych, jakichś przemyśleń, kwestii nie do końca związanych z akcją. Najczęściej służy do spowolnienia tempa historii, nakreślenia rysu bohaterów, czasem przedstawienia elementów ważnych dla samego pisarza.

Sprawdź też, jak stworzyć bohatera książki.

 

Ekspozycja

Początkowa część fabuły wprowadzająca czytelnika do świata przedstawionego, akcji, zapoznania z bohaterami, problemami, konfliktami. Może przyjąć różne formy (dialog, monolog, retrospekcja, opis).

 

Fałszywy trop (ang. red herring)

Jak sama nazwa wskazuje, ta technika fabularna ma za zadanie odwrócić uwagę czytelnika i nieco go skonfundować, sprawić, żeby zaczął intensywniej zastanawiać się nad różnymi możliwościami rozwiązania historii. W narracji celowo wprowadzone są wątki albo bohaterowie, którzy mają zamieszać w fabule, ale w gruncie rzeczy nie mają większego wpływu na finał historii. Sprawdź też, jak zakończyć książkę.

Przykład

Fałszywe tropy są typowymi zabiegami narracyjnymi w powieściach kryminalnych. Narrator podsuwa kolejnych podejrzanych, myli tropy, a część dowodów i śladów celowo prowadzi donikąd.

 

 

Retrospekcje

Retrospekcje polegają na odwołaniu się do wcześniejszych wydarzeń, które miały miejsce przed właściwą akcją książki. Prezentują przeszłość bohatera lub zdarzenia z książkowej przeszłości. Wprowadza się je w różny sposób, np. poprzez dialog, czystą narrację, inne formy fabularne jak wycinki z gazet, dzienników, pamiętników.

Przykład

Wycinek z gazety opisujący tajemnicze morderstwo, nad którym pracują policjanci z archiwum X.

 

Futurospekcje

To opis, prezentacja wydarzeń z przyszłości. Ten zabieg fabularny stosuje się zdecydowanie rzadziej w powieściach i wydaje mi się, że najczęściej spotkamy się z nim w książkach fantastycznych i sci-fi.

Przykład

Wizja przyszłości bohatera, którą zdradza mu wróżka.

 

Happy end / happy ending

Klasyczne historie romantyczne i komedie muszą kończyć się szczęśliwym zakończeniem. Choć to oklepany i przewidywalny sposób na zakończenie fabuły, wielu czytelników go uwielbia i po prostu czeka, aż wszystko zakończy się pomyślnie.

Sprawdź, czym jest epilog w książce.

 

 

In medias res (od razu do rzeczy)

Ten zabieg narracyjny opiera się na rozpoczęciu narracji (i w zasadzie też książki) od opisu kluczowych wydarzeń, wciągnięcia czytelnika w sam środek akcji. Następnie żeby wyjaśnić, jak do tych wydarzeń doszło, wprowadza się retrospekcje. Ta technika wywodzi się z dzieł Homera – Iliady i Odysei.

 

Ocalenie w ostatniej chwili

Fabularna technika wywodząca się z kinematografii, popularnie wykorzystywana w filmach akcji, sensacyjnych, czasem thrillerach i kryminałach. Ocalenie bohatera przychodzi w ostatnim, odpowiednim momencie, podtrzymując emocje czytelnika i dając mu nieco wytchnienia.

 

Slice of life (okruchy życia)

To zaprezentowanie w książce przyziemnych i codziennych czynności, zdarzeń z życia bohatera, która w większości przypadków nie wnosi nic do akcji powieści, a bardziej ma przedstawić codzienność danej postaci. W ten sposób czytelnik może poznać realia, klimat i otoczenie, z którym spotka się bohater na co dzień.

Przykład

Opis biegania po lesie, które moja bohaterka – Lena Dobrowicz – trenowała w Pograniczniku.

 

Strzelba Czechowa

To bardzo ciekawy zabieg narracyjny, wymyślony przez Antona Czechowa. Wg tego pisarza wszystkie elementy historii, które opisujemy, muszą coś wnosić do fabuły. Jeśli tego nie robią – należy je usunąć.

Opis zasady wg. A. Czechowa (wg Wikipedii, pl.wikipedia.org/wiki/Strzelba_Czechowa)

Jeśli w pierwszym akcie powiesiłeś strzelbę na ścianie, to w kolejnym musi wystrzelić. W przeciwnym razie nie umieszczaj jej tam.

 

 

Foreshadowing

Po polsku foreshadowing możemy przetłumaczyć jako zapowiedź. I jest to zabieg narracyjny, który polega na podrzuceniu czytelnikom w sposób subtelny jakichś informacji zwiastujących pewne wydarzenia w książkowej przyszłości. Chodzi tu na przykład o pokazanie pewnych elementów, rzeczy, zdarzeń, dowodów wpływających np. na rozwiązanie zagadki kryminalnej. Foreshadowing należy wprowadzić na tyle umiejętnie, aby w danym momencie nie wskazywał na rozwiązane. Opisujemy go z pozoru jako mało istotną kwestię, jednak zapadającą w pamięć, aby czytelnik przypomniał sobie o niej we właściwym momencie.

Przykład

Narrator relacjonuje rozmowę bohaterów, przy okazji opisuje ich wygląd zewnętrzny i dodaje informację, że jeden z nich podczas rozmowy drapie się po charakterystycznej bliźnie na czole. Później w toku akcji okazuje się, że świadek widział podejrzanego z taką właśnie blizną.

Sprawdź, jak znaleźć pomysł na kryminał.

 

Epifania (olśnienie)

Ta technika narracyjna jest też chętnie wykorzystywana przez pisarzy kryminałów, thrillerów i powieści sensacyjnych. W odpowiednim momencie bohater łączy wszystkie kropki w całość i doznaje olśnienia – wie, kto zabił, kto jest winny i jakie jest rozwiązanie zagadki kryminalnej.

 

Author Surrogate (author avatar) – książkowe alter ego pisarza

Niektórzy pisarze decydują się na skonstruowanie postaci, która będzie ich książkowym odbiciem lustrzanym, alter ego, po angielsku nazywanym właśnie author surrogate. Ta technika fabularna może polegać na:

• stworzeniu bohatera, który posiada większość cech osobowościowych autora, jego wygląd, budowę ciała itp.,
• przeniesieniu na bohatera wybranych cech autora, np. jego poglądów, opinii, systemu wartości,
• skonstruowaniu postaci posiadającej część cech pisarza oraz takie, których mu w jego mniemaniu brakuje lub wręcz stanowiące zaprzeczenie jego rysu charakterologicznego.

Zastosowanie zabiegu author surrogate można spotkać w powieściach autobiograficznych.

 

 

Samospełniająca się przepowiednia

Zabieg narracyjny polegający na tym, że bohaterowie snują przewidywania dot. przyszłości, które się spełniają, czy to w wyniku jakiegoś zbiegu okoliczności lub podświadomego działania samych bohaterów, aby tak się właśnie stało.

Przykład

Idąc na trudną akcję, detektyw obawia się, że zostanie postrzelony. I tak się dzieje, ponieważ np. nie założył kamizelki kuloodpornej lub zbyt późno zauważył strzelca.

 

Hak narracyjny (narrative hook)

To pierwsze zdanie lub akapit książki, który ma przykuć uwagę czytelnika, wciągnąć go w klimat powieści, zachęcić do dalszego czytania. Tą techniką fabularną zaczepiamy haczyk na umysł naszego odbiorcy i niczym doborowy wędkarz przyciągamy go zapoznania się z kolejnymi odsłonami naszej historii.

Przykład

Nazywam się Lena i to ja zabiłam mordercę swojego ojca. A to jest moja historia.

Sprawdź też, jak przedstawić emocje w książce.

 

Pathetic fallacy – psychizacja przyrody

To przenoszenie uczuć, emocji i nastroju bohaterów na stany pogodowe, przyrodę, otoczenie. Np. gdy postać jest zła – mamy burzę, a gdy smutna – pada deszcz itd. Zabieg narracyjny ma na celu pogłębienie klimatu danej sceny i mocniejsze jej nacechowanie określonymi emocjami.

• Pathetic fallacy chyba nie ma dokładnego odpowiednika w j. polskim, psychizacja przyrody wydaje mi się najbardziej odpowiednim.
• Spotkałam też tłumaczenie tego wyrażenia na polską antropomorfizację, ale to pojęcie oznacza nieco coś innego – przypisywanie cech ludzkich przedmiotom, naturze i zwierzętom.
• W przypadku pathetic fallacy mówimy jedynie o pogłębieniu stanu emocjonalnego danej sceny.

 

Zwrot akcji (plot twist)

Bardzo popularny zabieg fabularny stosowany w powieściach – nagle sytuacja bohatera, ciąg wydarzeń zostają odwrócone do góry nogami, dzieje się coś nieoczekiwanego, co zaskakuje postacie i zmusza do podjęcia nowego sposobu działania. Zwrot akcji uderza również czytelnika, który od nowa musi uporządkować sobie przebieg historii i np. wytypować nowego mordercę.

Sprawdź też, jak długie powinny być rozdziały w książce.

 

 

Strumień świadomości – monolog wewnętrzny (stream-of-consciousness)

Monolog wewnętrzny to sposób na zaprezentowanie emocji, przeżyć, odczuć bohaterów. Daje to czytelnikowi wgląd w umysł bohatera, poznanie jego sposobu myślenia, motywacji, obaw i celów. Cechą charakterystyczną tej techniki narracyjnej są długie zdania, odzwierciedlające właśnie taki słowotok myślowy, strumień świadomości. Jest to po prostu zapis myśli pojawiających się w głowie danej postaci.

 

Narracja w narracji

Skomplikowane i rozbudowane powieści, w których przeplata się wiele wątków, często zbudowane są z węższych narracji osadzonych w głównej narracji lub prościej – bohater naszej historii opowiada inną historię. Trzeba tylko uważać, żeby czytelnik nie pogubił się w tej matrioszkowej strukturze i potrafił odnaleźć się, gdzie się znajduje.

Przykład

Większość baśni i bajek jest w ten sposób skonstruowana. Rodzic opowiada dziecku o strasznym smoku, z którym to dziecko będzie musiało się zmierzyć, jak dorośnie.

Sprawdź też, jak przygotować konspekt książki.

 

Zburzenie czwartej ściany (breaking the fourth wall)

Narrator zwraca się do czytelnika jako uczestnika wydarzeń książki.

• Taki sposób narracji może sprawiać wrażenie, jakbyśmy byli częścią fabuły i niejako jesteśmy włączeni w przebieg wydarzeń.
• Inna forma wykorzystania tego zabiegu narracyjnego to po prostu bardzo bezpośrednie snucie powieści, jakby czytelnik spotkał się twarzą w twarz z narratorem, który opowiada mu swoją historię.

Pojęcie czwartej ściany wzięło się z teatru – podczas spektaklu uczestnicy widzą na żywo grę aktorską, a czwarta ściana jest określeniem iluzorycznej przestrzeni między widownią a sceną. Jej przełamanie to po prostu włączenie widowni do przebiegu akcji spektaklu.

 

 

Jak stosować zabiegi narracyjne? Wskazówki

Podejrzewam, że czujesz się nieco przytłoczony po zapoznaniu się ze wszystkimi powyższymi technikami fabularnymi. A nie są to wszystkie sposoby na prezentację narracji! Jak umiejętnie je wykorzystać i kiedy stosować? Mam dla Ciebie na ten temat kilka wskazówek.

• Na początku przemyśl ogólną koncepcję na fabułę swojej książki, plan na powieść, sposób prowadzenia akcji i całej opowieści. To już narzuci Ci wykorzystanie konkretnych zabiegów narracyjnych i zawęzi listę technik. Np. jeśli chcesz się skupić na prezentacji przeżyć jednego bohatera, dobrze jest m.in.:
  • Wprowadzić 1-osobową narrację,
  • Zastosować strumień świadomości,
  • Posługiwać się retrospekcjami,
  • A inne techniki możesz dobrać w zależności od przebiegu historii powieści.
• Znajomość powyższych technik ma po prostu zwiększyć Twoją świadomość dot. różnych figur stylistycznych i możliwości zaprezentowania narracji. Nie powinieneś jednak skupiać się na nazwach – użycie poszczególnych zabiegów przyjdzie naturalnie wraz z rozwojem fabuły książki.
• Pamiętaj, że jako pisarz masz dowolność w kształtowaniu swojej powieści – nie musisz sztywno trzymać się opisanych technik, możesz je połączyć, zmodyfikować, wprowadzić swoje własne. Jesteś całkowitym twórcą świata przedstawionego.
• W żadnym razie nie skupiaj się na liczbie zastosowanych technik – nie obowiązuje tu ani zasada im więcej, tym lepiej i odwrotna – mniej znaczy więcej. Nie ma znaczenia, czy i ile zabiegów wprowadzisz do swojej powieści – one mają pomagać prowadzić narrację, a nie wypełniać ją po brzegi.

 

Techniki narracyjne w powieściach – podsumowanie

Zabiegi fabularne ożywiają narrację, podtrzymują napięcie, łapią na haczyk czytelnika i zachęcają go do wciągnięcia się w opowiadaną przez Ciebie historię. Warto je znać i co jakiś czas sobie o nich przypominać, bo dzięki temu można wpaść na fajne pomysły na konstrukcję fabuły książki, przygotowanie zakończenia powieści czy opisania bohaterów. A to jest przecież najważniejsze – skonstruowanie opowieści, którą czytelnicy pochłoną z zapartym tchem.

 

Źródła i dodatkowe informacje

• https://pl.wikipedia.org/wiki/Kategoria:Zabiegi_narracyjne
• https://skul.pl/jezyk-polski/zadanie,lektura-21,zid,220590
• https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_narrative_techniques
• https://www.indeed.com/career-advice/career-development/narrative-techniques-for-writers
• https://www.skillshare.com/en/blog/the-narrative-technique-guide-25-examples-and-explanations-thatll-make-you-a-better-reader-and-writer/