Akcja w książce – czym dokładnie jest i jak ją dynamizować? Wskazówki i porady

Aktualizacja: 7 kwietnia 2025

Często mówimy, że dobre książki muszą mieć wartką i dynamiczną akcję, bez zbędnego przeciągania, wprowadzania dygresji i retrospekcji. Cóż, wiele zależy od rodzaju powieści i zamysłu autora, ale prawdą jest, że trzeba wyważyć dynamikę zdarzeń i dopasować ją do całej fabuły książki. No i właśnie – akcja to nie fabuła ani wprowadzanie dynamicznych zwrotów, scen walki i ucieczki. Czym więc właściwie jest i jak ją dynamizować? Już spieszę z udzieleniem odpowiedzi i podrzuceniem wskazówek nad opracowaniem doskonałej akcji w książce.

 

Akcja w książkach i literaturze – podcast!

Na temat budowania akcji w książkach opowiadam również w 39 odcinku podcastu Didaskalia Joanny Bagrij. Posłuchaj, czym różni się od fabuły i jak nad nią pracować, aby czytelnik przechodził gładko przez Twoją opowieść.

Gdyby odtwarzacz się nie załadował, skorzystaj z linku:

 

Czym jest akcja w utworze, książce powieści? Definicja

Wg definicji z polskiej Wikipedii akcja jest przyczynowo-skutkowym ciągiem zdarzeń „tu i teraz”, w których czytelnik uczestniczy niejako na bieżąco. Składają się na nią wszystkie wątki – główne, poboczne, epizodyczne rozgrywające się w książkowej teraźniejszości. Nie zaliczamy do niej retrospekcji, wspomnień, reminiscencji – czyli wydarzeń z książkowej przeszłości.

 

Elementy akcji w powieści

Akcja w książce składa się z takich elementów jak:

• Ekspozycja (wydarzenia wprowadzające do akcji),
• Zawiązanie akcji,
• Rozwiniecie,
• Punkt kulminacyjny,
• Rozwiązanie akcji
• Poakcja (co się działo po rozwiązaniu akcji).

Sprawdź też, jak napisać książkę krok po kroku.

Anglojęzyczne definicje akcji w powieści

W anglojęzycznej wersji Wikipedii znajdziemy jeszcze dodatkowe wyjaśnienie, czym jest akcja w powieści.

• Evan Marshall stwierdza, że akcja to sposób, w jaki pisarz ukazuje czytelnikowi, co się dzieje w danym momencie w książce. Zalicza ją do jednego z pięciu elementów składających się na powieść (fiction-writing modes). Pozostałe to streszczenie, dialog, myśli / przemyślenia i tło.
• Porównując poszczególne elementy i ich rolę w powieści można powiedzieć, że dialog ożywia opowieść, ukazuje bohaterów, narracja dodaje głębi, pomaga zrozumieć cały świat przedstawiony, a akcja tworzy ruch, dynamikę w powieści. Wyważenie tych wszystkich elementów pozwala na stworzenie płynnej historii.

Sprawdź też, jak napisać kryminał.

 

Fabuła a akcja – czym się różnią?

Czy fabuła jest tym samym co akcja? Nie. Fabuła jest pojęciem szerszym i obejmuje pełną historię (biografię) poszczególnych bohaterów – przeszłość, teraźniejszość i przyszłość.  Utrzymuje książkę w pewnych ramach i sprawia, że opowieść jest spójna, bo dowiadujemy się, co doprowadziło do obecnego działania postaci, jakie były ich motywacje, aspiracje, co sprawiło, że „obecna historia”, ciąg wydarzeń przebiega w taki, a nie inny sposób.

Żeby jeszcze bardziej ułatwić Ci odróżnienie fabuły od akcji, przygotowałam podsumowanie w poniższej tabeli.

 

Fabuła	Akcja
Wszystkie wydarzenia dotyczące bohaterów – ich przeszłość, teraźniejszość, przyszłość Obejmuje wszystkie formy relacjonowania i opisu wydarzeń – reminiscencje, wspominki, listy, zwierzenia, opowieści, opisy bieżącej akcji Obejmuje akcję	Przyczynowo-skutkowy ciąg zdarzeń dziejących się w książkowej teraźniejszości Obejmuje wydarzenia tu i teraz, których czytelnik jest świadkiem Element fabuły

Tabela – Co to jest akcja i fabuła? Różnice między pojęciami

 

Okej, myślę, że teraz wszystko jest już jasne i mówiąc o fabule książki oraz o jej akcji, nie będziesz traktować tych pojęć jako synonimów i używać ich zamiennie ;).

Sprawdź też, jak napisać książkę o swoim życiu.

 

Budowanie (= planowanie) akcji w powieści

Przejdźmy teraz do konkretów. Budowanie wartkiej akcji w powieści, która będzie stanowiła oś całej książki i fabuły, wymaga zaplanowania spójnego ciągu wynikających z siebie zdarzeń. Nie bez znaczenia już kilka razy pojawiły się pojęcia przyczyna i skutek, bo tak właśnie należy zaplanować historię. Wydarzyła się rzecz A, bohater zareagował, więc wydarzyła się rzecz B – jedno wynika z drugiego. Oczywiście w wielowątkowej fabule różne zjawiska, działania bohaterów i dziwne sploty okoliczności sprawiają, że akcja toczy się w danym kierunku. Ważne jest jednak zrozumienie, że akcja powinna być przemyślana.

 

O klasycznym układzie kolejnych elementów akcji, który spotykamy w epice, ale i też dramatach, wspomniałam podczas wyjaśniania pojęcia. Czyli:

• Robimy swoisty wstęp i wprowadzamy czytelnika do książkowej teraźniejszości,
• Zawiązujemy akcję, pokazując wydarzenia z punktu widzenia różnych bohaterów,
• Rozwijamy ją, prowadzimy opowieść,
• Doprowadzamy do punktu kulminacyjnego,
• Rozwiązujemy akcję, pokazujemy, co się stało z bohaterami, a w kryminałach piszemy, kto przeżył, a kto nie,
• I zwykle na końcu dodajemy jeszcze kilka scen, opisów wydarzeń, które miały miejsce po zasadniczej akcji, aby domknąć całość, wskazać czytelnikowi, jak sobie radzą dalej nasi bohaterowie (możemy to zrobić w epilogu).

 

Oczywiście możemy wprowadzić kilka mniejszych i większych punktów kulminacyjnych, dodać spowolnienia, a bieżące opisy akcji przeplatać z pozostałymi elementami fabuły – wspominkami i narracją albo zwierzeniami bohaterów, które ukażą czytelnikowi cały kontekst naszej opowieści. Ale plan powieści to rzecz nieodzowna, jeśli chcesz ułatwić sobie pisanie i prowadzić czytelnika przez logiczny ciąg wydarzeń.

 

 

Jak dobrze budować akcję książki? Wskazówki

Powyższy, klasyczny układ prowadzenia akcji w powieści wydaje się dość prosty. Tylko jak to teraz połapać i stworzyć spójną historię z akcją wartką, dynamiczną i budującą napięcie u czytelnika? Na to mam kilka wskazówek.

 

Konsekwencja wydarzeń i ich istotność dla całej historii

Akcja to wydarzenia istotne dla historii Twojej opowieści, wynikające z poprzednich wydarzeń i mające konsekwencje w kolejnych. Jeśli np. opisujesz, jak bohater idzie do pracy, o czym rozmyśla i co czuje, będzie to raczej narracja. Ona też jest ważna, bo wprowadza w klimat, ale gdyby taki fragment wyciąć, przenieść, akcja nadal będzie miała sens. Dlatego jeśli czujesz, że kolejne sceny zaczynają odbiegać od tematu, a historia się rozwleka, pousuwaj fragmenty niebędące akcją. Takie opisy mogą spowalniać tempo powieści. Pamiętaj, aby zachować układ: przyczyna i skutek, pokazując, jak jedno wydarzenie wpływa na kolejne.

Sprawdź też, jakie rodzaje narracji możesz zastosować w książce.

 

Kontekst i miejsce akcji

By czytelnik zrozumiał dobrze opis danych wydarzeń, powinien wiedzieć, gdzie toczy się akcja, w jakich okolicznościach, jak do niej doszło, jak się czują bohaterowie. Trzeba więc nakreślić cały kontekst. Spójrz na poniższe 2 przykłady.

• Wsiadłam na rower i walnęłam w drzewo.

Prosto i bardzo syntetycznie. Wiemy, co się stało, ale nic poza tym. Czy to nas ciekawi? Gdyby takie zdanie padło w rozmowie, pewnie dopytywalibyśmy o szczegóły.

• Po pracy wsiadłam na rower i wyjechałam za miasto. Dojechałam do mojego ulubionego sosnowego lasu. Pachniało świeżością, deszczem, wilgocią. Jechałam slalomem, omijając kolejne drzewa. Nagle zauważyłam dzika. Przyspieszyłam, udało mi się uciec, ale najechałam na rozbite szkło, zaryłam oponą w ziemi i walnęłam w drzewo.

Ten opis jest bardziej plastyczny, więcej czytelnik może sobie wszystko wyobrazić, no i też mamy tu już potęgowanie napięcia z użyciem dzika ;). Chodzi jednak o to, że obudowanie wydarzenia odpowiednim opisem miejsca akcji w książce, dodanie emocji, odczuć zupełnie zmienia odbiór opisu.

 

 

Prowadzenie czytelnika przez kolejne działania

Opisując wydarzenie, uważaj na zbyt duże skróty pomiędzy kolejnymi czynnościami. Znajdź balans pomiędzy zbyt lakonicznym a szczegółowym opisem. I znów możesz spojrzeć na powyższy przykład – on też dobrze ilustruje, ile czynności wydarzyło się między ruszeniem w drogę na rowerze a uderzeniem w drzewo. Oczywiście nie chodzi o to, aby opisywać każdy ruch, mrugnięcie oka czy najmniejszy gest, ale warto robić płynne przejścia i prowadzić czytelnika za bohaterem. Za każdym razem, gdy opisujesz jakąś scenę, pomyśl o niej jak o scenie z filmu – co powinien zobaczyć widz, aby była dla niego jasna.

Sprawdź też inne porady dla początkujących pisarzy.

 

Opisywanie akcji z perspektywy bohatera

Podczas opisywania akcji podążaj za swoim bohaterem i opisuj sceny z jego perspektywy – co czuł, widział, robił, myślał. To pozwoli czytelnikowi lepiej go poznać, zrozumieć, ale i sam opis ciągu wydarzeń będzie łatwiejszy – skupisz się na postaci, nie będziesz musiał wprowadzać podmiotu, a pozostawisz domyślny. To też pozwoli Ci na spowolnienie tempa, jeśli będziesz chciał dozować napięcie – wtedy wystarczy wprowadzić przemyślenia bohatera, wspomnienia, opis jego odczuć.

Sprawdź też, jak stworzyć bohatera powieści.

 

Płynne przejścia między kolejnymi wydarzeniami akcji powieści

Jeśli chcesz zrobić przeskok pomiędzy opisywaniem jednej sceny a drugiej, zrób płynne przejście. Sposobów na to jest kilka:

• Zakończ rozdział i nową scenę opisz w kolejnym,
• Wprowadź gwiazdki albo widoczną przerwę w treści książki, która jasno wskaże inne miejsce i czas akcji,
• Stosuj wyrażenia wskazujące na przeskoki – kilka godzin później, następnego dnia, gdy zrobił to…,
• Wymyśl własne oznaczenia, które pokażą czytelnikowi, że zmieniamy scenę, np. dodaj imię bohatera prowadzącego narrację.

Sprawdź też, jak długa powinna być książka i rozdziały.

 

 

Zachowanie balansu pomiędzy akcją, dialogiem a narracją

Wciągające książki zachowują balans pomiędzy akcją, dialogiem a narracją, a autorzy wyważają je i umiejętnie z nich korzystają. Bo na odbiór historii wpływa wszystko na raz – wszystkie elementy składające się na powieść. Poszukuj własnego złotego środka, bo niestety w tym przypadku nie ma żadnych uniwersalnych rad. Na jednym z blogów (writersdigest.com) znalazłam natomiast kilka ciekawych wskazówek.

• Gdy masz poczucie, że akcja toczy się wolno, wprowadź dialog.
• Jeśli bohaterowie są zbyt płytcy, czytelnik nie potrafi wyczuć ich emocji, dodaj narrację, dialog.
• W przypadku gdy scena składa się z samych dialogów, przejdź do relacjonowania przebiegu wydarzeń lub dodaj narrację.
• Jeśli bohaterowie mówią na głos rzeczy, które powinny być ich myślami, zastosuj narrację.

Relacjonowanie akcji zawsze można też wprowadzić w dialogu lub w narracji, odpowiednio dynamizując zdania wypowiadane przez bohaterów lub narratora.

Sprawdź też, jak opisać emocje w książce.

 

Żonglowanie dynamiką akcji

Cała książka nie może się składać z dynamicznych i wybuchowych scen, wręcz przełomowych, ponieważ w ten sposób łatwo przytłoczymy czytelnika. Dozuj napięcie i wprowadzaj umyślnie spowalniacze, które powiedzą coś o bohaterach, ich historii, motywach. Wyczuj tylko dobrze moment – nie warto przerywać sceny kulminacyjnej. Przygotowuj do niej czytelnika, stopniując napięcie, tempo i wydarzenia mające znaczenie dla głównej osi historii.

 

 

Jak dynamizować akcję? Popracuj nad stylem i językiem

Jeśli chcesz, żeby akcja była dynamiczna, płynna i pochłonęła czytelnika, musisz także popracować nad swoim warsztatem i sposobem opisywania scen. Jak to zrobić? Koniecznie zwróć uwagę na poniższe elementy.

1. Proste, krótkie i konkretne zdania – gdy jesteśmy w samym centrum wydarzeń, relacja powinna być skąpa w rozwlekłe opisy, dywagacje, epitety i dygresje. Skróć maksymalnie zdania, opisuj prosto to, co się dzieje, co powinien zobaczyć i doświadczyć czytelnik.
2. Stosuj stronę czynną – zawsze ułatwia odbiór, nadaje tempa, upraszcza zrozumienie przekazywanych informacji.
3. Wybieraj wyrażenia i słowa dopasowane maksymalnie do sceny i kontekstu – by zachować dynamikę, warto stosować jednoznacznie kojarzące się wyrazy, tworzące w umyśle czytelnika konkretne obrazy. Np. między pędzić a biec jest pewna różnica, która wskazuje na sposób działania, zachowanie i emocje bohatera.
4. Pisz plastycznie i twórz wizualizacje – w całym minimalizmie staraj się opisywać sceny plastycznie, barwnie, by działać na wyobraźnię czytelnika. Za pomocą opisu spraw, by widział lub czuł to, co bohater.

Sprawdź też, jak wzbogacić słownictwo podczas pisania.

 

Praca nad akcją w książce – z pisarza zamień się w czytelnika!

Budowanie akcji w książce może być zadaniem trudnym, gdy patrzymy na powieść jako całość i chcemy przekazać czytelnikowi to, co mamy w głowie o bohaterach, ich przeszłości, przeżyciach, ale i też scenerii czy kontekście kulturowym. Jedno z najprostszych rozwiązań pracy nad dynamiką i tempem wydarzeń stanowi spojrzenie na swój tekst okiem czytelnika i krytyka. Czy dana scena jest interesująca, czy czytając ją, chcemy przeskoczyć już do dialogu? Łapiemy się w wydarzeniach, czy liczba scen jest zbyt duża? Po napisaniu odłóż swój rozdział czy cale dzieło na jakiś czas, a potem przeczytaj go, jak każdą inną książkę. Ocen i nanoś zmiany!

 

Źródła i dodatkowe informacje

• https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/akcja;3866831.html
• https://en.wikipedia.org/wiki/Action_(narrative)
• https://www.helpingwritersbecomeauthors.com/write-characters-actions-clarity/
• https://www.writersdigest.com/write-better-fiction/how-to-balance-action-narrative-and-dialogue-in-your-novel
• https://www.masterclass.com/articles/how-to-write-a-thrilling-action-story
• https://kidlit.com/writing-plot/
• https://writershq.co.uk/how-to-write-action/